Thường vụ Quốc hội cho ý kiến về dự án Luật Chuyển đổi giới tính

Đối tượng điều chỉnh dự án Luật tập trung vào người đã can thiệp y học thành 2 dạng giới nam và nữ

Theo tờ trình đề nghị xây dựng Luật Chuyển đổi giới tính của đại biểu Quốc hội (ĐBQH) Nguyễn Anh Trí, hồ sơ đề nghị xây dựng Luật Bản dạng giới đã được điều chỉnh cơ bản thành Luật Chuyển đổi giới tính, cụ thể như sau:

Dự thảo Luật đã thu hẹp phạm vi điều chỉnh, đối tượng điều chỉnh của dự án Luật; đổi tên Luật Bản dạng giới thành Luật Chuyển đổi giới tính; làm rõ hơn căn cứ chính trị, căn cứ pháp lý; điều chỉnh tương đối nhiều về điều kiện, quy trình, thủ tục chuyển đổi giới tính.

Trên cơ sở đó, ĐBQH Nguyễn Anh Trí đã chỉnh lý lại toàn bộ hồ sơ đề nghị xây dựng Luật (gồm: Tờ trình, báo cáo đánh giá tác động của chính sách, báo cáo thực trạng xã hội và pháp luật; đề cương dự thảo Luật…), trong đó kế thừa có chọn lọc kết quả nghiên cứu, xây dựng dự án Luật Chuyển đổi giới tính do Bộ Y tế chuyển đến đại biểu Quốc hội. Vì vậy, bố cục, nội dung trong hồ sơ đề nghị đã được thay đổi cơ bản; các nội dung đã tiếp thu, chỉnh lý chiếm khoảng 60% dung lượng đề nghị xây dựng Luật.

Bộ luật Dân sự đã có sự phân định rất rõ ràng quyền xác định lại giới tính (Điều 36) và quyền chuyển đổi giới tính (Điều 37). Việc xác định lại giới tính là dành cho những người có giới tính khi sinh chưa hoàn chỉnh nên phải xác định lại giới tính. Hiện nay, vấn đề xác định lại giới tính đang được thực hiện bằng Nghị định số 88/2008/NĐ-CP và không có vướng mắc trên thực tiễn. Do đó, đề nghị xây dựng Luật Chuyển đổi giới tính chỉ triển khai quy định của Điều 37 Bộ luật Dân sự, không quy định nội dung của Điều 36 Bộ luật Dân sự.

GS. Nguyễn Anh Trí cho biết, dự thảo Luật cũng đã thu hẹp phạm vi, đối tượng điều chỉnh, chỉ tập trung vào người đã can thiệp y học thành 2 dạng giới nam và nữ. Vì nếu xét theo khái niệm bản dạng giới thì quá rộng, còn nhiều vấn đề chưa chín, còn tranh cãi, nên khó đạt được sự đồng thuận trong xã hội ở thời điểm này và chưa phù hợp với đặc điểm văn hóa, xã hội, phong tục, tập quán của Việt Nam, cũng như hệ thống pháp luật hiện hành (trong đó có Điều 37 của Bộ luật Dân sự về chuyển đổi giới tính).

Chính sách 1 (về điều kiện để công dân được chuyển đổi giới tính) được điều chỉnh theo hướng: Giảm số lần được công nhận giới tính mới từ 2 lần xuống 1 lần trong cuộc đời. Quy định như vậy nhằm hạn chế sự xáo trộn trong xã hội, không làm ảnh hưởng đến công tác quản lý của Nhà nước; bảo đảm phù hợp với hệ thống pháp luật hiện hành. Bổ sung quy định phải thực hiện can thiệp y học thì mới được công nhận đã chuyển đổi giới tính.

Chính sách 2 (thực hiện can thiệp y học để chuyển đổi giới tính của công dân) được điều chỉnh theo hướng: Thay vì công dân có quyền lựa chọn can thiệp y học để chuyển đổi giới tính sau khi đã được công nhận bản dạng giới, thì công dân bắt buộc thực hiện can thiệp y học để chuyển đổi giới tính thì mới được Nhà nước thừa nhận là người chuyển giới.

Hội đồng công nhận giới tính do UBND cấp huyện thành lập được thay bằng hội đồng can thiệp y học để chuyển đổi giới tính, do cơ sở khám bệnh, chữa bệnh thành lập. Cơ sở khám bệnh, chữa bệnh có trách nhiệm cấp giấy xác nhận đã can thiệp y học để chuyển đổi giới tính cho công dân. Nội dung này, ĐBQH kế thừa có chọn lọc kết quả nghiên cứu của Bộ Y tế.

Đồng thời, bổ sung chính sách quy định công nhận các trường hợp đã can thiệp y học để chuyển đổi giới tính trước ngày Luật Chuyển đổi giới tính có hiệu lực. Nội dung này ĐBQH kế thừa có chọn lọc kết quả nghiên cứu của Bộ Y tế.

Về "Thẩm quyền và thủ tục công nhận giới tính của người chuyển đổi giới tính", công dân nộp đơn đề nghị công nhận giới tính đến cơ quan quản lý nhà nước về hộ tịch cấp huyện. Hồ sơ đề nghị cấp giấy công nhận giới tính mới của công dân gồm: Giấy khai sinh, lý lịch tư pháp;  xác nhận tình trạng hôn nhân là độc thân; giấy xác nhận đã can thiệp y học.

Chậm nhất là từ 8 đến 11 ngày, cơ quan quản lý nhà nước về hộ tịch cấp huyện cấp giấy công nhận giới tính mới và ghi vào sổ hộ tịch việc thay đổi hộ tịch.

Hồ sơ đã đảm bảo đầy đủ thành phần, tiêu chuẩn trình Quốc hội

Báo cáo thẩm tra dự án Luật Chuyển đổi giới tính, Phó Chủ nhiệm Ủy ban Pháp luật Trần Hồng Nguyên cho biết: Ủy ban Pháp luật và các cơ quan thống nhất với sự cần thiết nghiên cứu, xây dựng Luật Chuyển đổi giới tính nhằm xác lập cơ chế thực hiện quy định tại Điều 37 của Bộ luật Dân sự năm 2015 là "việc chuyển đổi giới tính được thực hiện theo quy định của luật"; đáp ứng yêu cầu thực tiễn và nhu cầu của một nhóm đối tượng trong xã hội về thực hiện chuyển đổi giới tính để được công nhận và sống với đúng giới của mình.

"Việc ĐBQH Nguyễn Anh Trí đề xuất xây dựng dự án Luật Chuyển đổi giới tính là sự chia sẻ trách nhiệm với ngành y tế vì công việc chung và thực hiện quyền sáng kiến lập pháp của ĐBQH theo quy định của pháp luật", Phó Chủ nhiệm Ủy ban Pháp luật cho hay.

Tuy nhiên, Thường trực Ủy ban Xã hội đề nghị cần tiếp tục nghiên cứu kỹ lưỡng, tham khảo kinh nghiệm quốc tế để xây dựng các chính sách trong dự thảo Luật bảo đảm phù hợp với điều kiện kinh tế-xã hội, văn hóa, phong tục tập quán của Việt Nam để trình Quốc hội đưa vào chương trình xây dựng luật, pháp lệnh ở thời điểm khác.

Đồng thời, đề nghị với nhóm chính sách về can thiệp y học để chuyển đổi giới tính cần thể hiện rõ hơn về mức độ can thiệp y học để chuyển đổi giới tính, vì vấn đề này ảnh hưởng đến việc xác định quyền, nghĩa vụ của cá nhân sau khi chuyển đổi giới tính; đồng thời, cần nghiên cứu về một số quyền, nghĩa vụ mang tính đặc thù của cá nhân sau khi chuyển đổi giới tính.

Thường trực Ủy ban Xã hội cũng đề nghị cần đánh giá thêm các chính sách dân tộc (nếu có) và làm rõ một số vấn đề như tác động của dự án Luật đến phong tục tập quán, văn hóa, xã hội trong bối cảnh Việt Nam là nước châu Á có những đặc thù về văn hóa, mức độ phát triển của xã hội.

Thứ trưởng Bộ Y tế Nguyễn Thị Liên Hương cho biết, Chính phủ nhất trí về sự cần thiết của việc xây dựng Luật Chuyển đổi giới tính. Về việc lấy ý kiến lại hồ sơ, Ủy ban Pháp luật đã có ý kiến là không cần tiến hành lấy ý kiến lại, nội hàm của luật cũng đã được xác định rõ.

Phát biểu ý kiến về dự án Luật Chuyển đổi giới tính tại phiên họp, Thứ trưởng Bộ Tư pháp Đặng Hoàng Oanh bày tỏ nhất trí, ủng hộ ĐBQH Nguyễn Anh Trí trình đề nghị xây dựng Luật; cho rằng dự án Luật này sẽ góp phần thể chế hóa quy định của Hiến pháp, có ý nghĩa quan trọng trong việc bảo vệ quyền và lợi ích của công dân.

Nhận định đến thời điểm hiện tại, hồ sơ dự án Luật này đến nay đã được tiếp thu tối đa các nội dung mà Bộ Y tế chuẩn bị, Thứ trưởng Bộ Tư pháp Đặng Hoàng Oanh cho rằng, việc ĐBQH thực hiện sáng kiến lập pháp là phù hợp với quy định tại Điều 33 của Luật Ban hành văn bản quy phạm pháp luật, rất đáng được trân trọng, ủng hộ và khuyến khích.

Giải trình nội dung thành viên Ủy ban Thường vụ Quốc hội nêu, đại biểu Nguyễn Anh Trí cho biết, quan điểm chuyển đổi giới tính cần phải can thiệp phẫu thuật, đây là kỹ thuật đã lạc hậu, không còn phù hợp trong thời điểm hiện nay. ĐBQH cho biết, chuyển đổi giới tính thuộc về cảm nhận tự thân, vì giới tính liên quan đến gene và sự can thiệp lớn từ hormon. Đại biểu cũng tiếp thu ý kiến của thành viên Ủy ban Thường vụ Quốc hội và cho biết, quá trình xây dựng Luật, đại biểu đã tiếp thu tối đa hồ sơ của Bộ Y tế đã được nghiên cứu về vấn đề này trong 8 năm qua.

Phát biểu kết luận, Phó Chủ tịch Quốc hội Nguyễn Khắc Định cho biết, Ủy ban Thường vụ Quốc hội hoan nghênh ĐBQH Nguyễn Anh Trí đã tích cực, trách nhiệm chuẩn bị hồ sơ, tiếp thu ý kiến của Ủy ban Thường vụ Quốc hội. Hồ sơ đã đảm bảo đầy đủ thành phần, tiêu chuẩn trình Quốc hội. Ủy ban Thường vụ Quốc hội nhất trí với sự cần thiết xây dựng Luật Chuyển đổi giới tính để thực hiện quy định tại Điều 37 trong Bộ luật Dân sự.

Phó Chủ tịch Quốc hội cho biết, trong dự án luật vẫn còn những nội dung có ý kiến khác nhau, nếu được Quốc hội đồng thuận đưa vào chương trình xây dựng luật, pháp lệnh thì cần nhiều phân tích, thảo luận để đảm bảo nội dung quy định được hợp lý, khả thi. Thông qua hình thức biểu quyết bằng phiếu bầu, đa số ý kiến Ủy ban Thường vụ Quốc hội đồng thuận trình Quốc hội xem xét, quyết định việc đưa dự án luật này vào chương trình xây dựng luật, pháp lệnh.

Lê Sơn