Từ nội lực đến chuỗi giá trị toàn cầu: Khát vọng bứt phá của kinh tế Việt Nam

Mô hình tăng trưởng kinh tế dần tới hạn, thời điểm kiến tạo mô hình tăng trưởng mới

Chiều ngày 2/10, Diễn đàn Kinh tế mới Việt Nam (Vietnam New Economy Forum - VNEF) lần thứ ba với chủ đề: "Sức bật kinh tế Việt Nam từ nội lực đến chuỗi giá trị toàn cầu" đã diễn ra tại Hà Nội. Đây là sự kiện do Ban Chính sách, Chiến lược Trung ương chỉ đạo nội dung, phối hợp cùng Vụ Kinh tế Tổng hợp, Viện Nghiên cứu Chính sách và Chiến lược, Hội Khoa học Kinh tế Việt Nam và Tạp chí Kinh tế Việt Nam/VnEconomy tổ chức.

Phó Thủ tướng Chính phủ Hồ Đức Phớc và Trưởng Ban Chính sách, Chiến lược Trung ương Nguyễn Thanh Nghị đồng chủ trì diễn đàn.

Trưởng Ban Chính sách, Chiến lược Trung ương Nguyễn Thanh Nghị khẳng định: Mục tiêu phát triển đến năm 2030 và 2045 là khát vọng vươn lên mạnh mẽ của dân tộc, đưa Việt Nam trở thành quốc gia hùng cường, thịnh vượng, sánh vai cùng các cường quốc năm châu.

Sau gần 40 năm đổi mới, Việt Nam đã đạt được nhiều thành tựu có ý nghĩa lịch sử. Từ một nền kinh tế nghèo nàn, lạc hậu, nay đã trở thành một trong những nền kinh tế phát triển năng động hàng đầu khu vực, GDP tăng trưởng mạnh mẽ, đời sống người dân không ngừng nâng cao.

Theo số liệu, Việt Nam đã thuộc nhóm quốc gia có thu nhập trung bình từ năm 2008 và dự kiến bước vào nhóm thu nhập trung bình cao vào cuối năm 2025. Quy mô GDP ước tính đứng thứ tư ASEAN, thứ 32 thế giới và thuộc nhóm 20 quốc gia có thương mại lớn nhất toàn cầu.

Tuy nhiên, ông Nguyễn Thanh Nghị cũng thẳng thắn nhìn nhận: tăng trưởng kinh tế vẫn chủ yếu dựa theo chiều rộng, tốc độ có xu hướng chậm lại và mô hình hiện tại đã bộc lộ nhiều bất cập như: Kinh tế dựa nhiều vào vốn, tài nguyên và lao động giá rẻ. Đóng góp của năng suất nhân tố tổng hợp (TFP) còn thấp, năng suất lao động cải thiện chậm; Công nghiệp gia công, lắp ráp chiếm ưu thế, giá trị gia tăng thấp, phụ thuộc nhiều vào nhập khẩu nguyên liệu và công nghệ...

Cùng lúc đó, tình hình thế giới có nhiều bất định: cạnh tranh thương mại, công nghệ gay gắt, các tiêu chuẩn quốc tế về môi trường và thương mại ngày càng khắt khe. Với một nền kinh tế có độ mở lớn như Việt Nam, điều này tác động không nhỏ tới xuất khẩu và tăng trưởng.

4 định hướng nâng cao nội lực, tham gia chuỗi giá trị toàn cầu

Từ thực tế trên, Trưởng Ban Chính sách, Chiến lược Trung ương Nguyễn Thanh Nghị đưa ra 4 định hướng trọng tâm:

Thứ nhất, cần làm mới động lực tăng trưởng truyền thống, trong đó, tập trung vào xuất khẩu, đầu tư và tiêu dùng, đồng thời khai thác dư địa còn lại.

Thứ hai, kiến tạo động lực mới, phát triển kinh tế số, kinh tế xanh, công nghệ cao, các ngành mới nổi để tạo sức bật.

Thứ ba, phát huy nội lực và liên kết kinh tế, tăng cường kết nối giữa các khu vực kinh tế, giữa doanh nghiệp trong nước và FDI.

Thứ tư, mở rộng quy mô gắn với giá trị gia tăng, thúc đẩy tăng trưởng nhanh hơn trong nông nghiệp, công nghiệp, xây dựng và dịch vụ.

"Đổi mới mô hình tăng trưởng không chỉ là nhiệm vụ kinh tế mà còn là sứ mệnh chính trị, lịch sử, để bảo đảm độc lập, tự chủ, tự cường, đưa Việt Nam bước vào kỷ nguyên phát triển mới. Với sự đồng lòng của hệ thống chính trị, cộng đồng doanh nghiệp và toàn dân, Việt Nam có thể bứt phá, đạt tăng trưởng hai con số, hiện thực hóa khát vọng quốc gia phát triển, thu nhập cao vào năm 2045", Trưởng Ban Chính sách, Chiến lược Trung ương Nguyễn Thanh Nghị nhấn mạnh.

Nâng cao vị thế trong chuỗi giá trị

GS.TS. Hoàng Văn Cường, Thành viên Hội đồng Tư vấn chính sách của Thủ tướng Chính phủ, Phó Chủ tịch Hội Khoa học Kinh tế Việt Nam, cũng chỉ ra: Quy mô GDP năm 2025 ước đạt 500 tỷ USD, gấp 64 lần năm 1986; thu nhập bình quân đầu người khoảng 5.000 USD. Xuất nhập khẩu liên tục tăng, đưa Việt Nam vào nhóm 20 quốc gia thương mại hàng đầu thế giới.

Tuy nhiên, ông Cường nhấn mạnh: Nội lực của nền kinh tế chưa phát huy tối đa. Xuất khẩu phụ thuộc chủ yếu vào khu vực FDI, hàm lượng giá trị gia tăng trong nước còn thấp, chỉ khoảng 30-35%. Sản xuất tập trung gia công, lắp ráp, khiến năng suất lao động thuộc nhóm thấp nhất thế giới. Nếu không thay đổi, nguy cơ rơi vào bẫy thu nhập trung bình là rất lớn.

TS Trần Quốc Khánh, nguyên Thứ trưởng Bộ Công Thương, Thường trực Hội đồng Tư vấn Chính sách của Thủ tướng Chính phủ, phân tích thêm: Mô hình tăng trưởng dựa vào xuất khẩu và FDI đã giúp Việt Nam duy trì tốc độ cao suốt hơn 30 năm. Tuy nhiên, bối cảnh thế giới thay đổi, xu hướng bảo hộ và chủ nghĩa đơn phương gia tăng khiến mô hình này đối diện nhiều thách thức.

Theo ông Khánh, trong giai đoạn tới, Việt Nam vẫn có thể dựa vào xuất khẩu, nhưng cần thích ứng linh hoạt trước biến động. Đồng thời, cần cân bằng giữa xuất khẩu và nội cầu, trong đó tiêu dùng dân cư phải trở thành trụ cột bền vững.

Ông Khánh cũng đề xuất nâng tỷ lệ giá trị gia tăng trong nước từ xuất khẩu. Nếu hiện nay Việt Nam xuất khẩu 500 tỷ USD nhưng chỉ giữ lại 20% giá trị, thì cần nâng lên 25-30% để đạt 200 tỷ USD giá trị trong nước mà không cần mở rộng quy mô xuất khẩu quá mạnh.

"Để bứt phá, Việt Nam cần chuyển từ "hội nhập chân thành" sang "hội nhập thông minh", tăng hàm lượng giá trị Việt Nam trong sản phẩm xuất khẩu, thay thế dần nguyên liệu nhập khẩu, tiến lên khâu có giá trị cao hơn trong chuỗi sản xuất toàn cầu", ông Trần Quốc Khánh nói.

Các diễn giả đều thống nhất rằng, đây là thời điểm quan trọng để Việt Nam kiến tạo mô hình tăng trưởng mới, phát huy sức mạnh nội lực, tận dụng cơ hội từ chuyển đổi số, kinh tế xanh và các xu thế công nghệ. Những thảo luận, đóng góp tại VNEF 2025 sẽ trở thành cơ sở quan trọng cho các chiến lược, chính sách của Đảng và Chính phủ, phục vụ công tác chuẩn bị Văn kiện Đại hội XIV.

Anh Minh