Về thăm ‘cái nôi’ của nghề 'thêu gà thêu vịt thêu hoa trên cành'

"Hỡi cô thắt lưng bao xanh

Có về Quất Động với anh thì về

Quất Động làng anh có nghề

Thêu gà thêu vịt, thêu hoa trên cành"

Từ xa xưa, người thợ thêu trong làng luôn tự hào cho rằng Quất Động là "cái nôi" của nghề thêu, là nơi có những bức tranh thêu làm đẹp cho đời. Câu ca trên như lời mời, đưa du khách về với làng nghề thêu Quất Động, một làng quê cổ kính, nằm cách trung tâm Hà Nội chừng 27 km về phía nam.

Có dịp về Quất Động, chúng tôi được tận mắt chiêm ngưỡng vẻ đẹp cổ kính của làng quê Bắc Bộ. Dưới cây đa cổ thụ đầu làng là đền thờ thần làng, bên cạnh là đền thờ ông Lê Công Hành, "Ông tổ nghề thêu Việt Nam", người mang nghề thêu về truyền dạy cho dân Quất Động, Thắng Lợi, Đông Cứu... sau khi đi sứ phương Bắc. Sau này, các địa phương dựng chung đền thờ ông Lê Công Hành ở thôn Hướng Xá, gọi là đền Ngũ Xã. Từ cái nôi làng nghề này, nghề thêu phát triển và có mặt khắp cả nước. 

Quất Động đã có nhiều nghệ nhân được cả nước biết tới như cụ Bùi Lê Kính, người đã từng thêu hoàng phục cho vua Bảo Đại và Hoàng hậu Nam Phương. Trong làng hiện có nghệ nhân Thái Văn Bôn, người duy nhất được phong tặng danh hiệu Nghệ nhân Nhân dân, nổi tiếng với các bức thêu chân dung các nguyên thủ quốc gia. Trong đó bức chân dung Vua Thái Lan được giới yêu thích nghệ thuật thêu quốc tế đánh giá cao.

Hiện nay nhiều cơ sở trong nước đã đầu tư, nhập nhiều máy thêu hiện đại, nhưng sản phẩm máy móc làm ra không thể đạt được độ tinh xảo, mềm mại như cách làm thủ công. Do đó nghề thêu tay truyền thống của làng nghề Quất Động ngày càng phát triển.

Vượt lên tật nguyền, thoát nghèo nhờ nghề thêu của cha ông

Nghệ nhân Hoàng Thị Khương, một trong những nghệ nhân gắn bó lâu năm với nghề thêu trong làng, chia sẻ sinh ra và lớn lên trên mảnh đất có nghề thêu truyền thống Quất Động, nhưng chị không may mắn như nhiều người. Khi mới tròn 3 tháng tuổi, chị bị một cơn sốt cao hành hạ và kết quả là, đôi chân chị bị tật vĩnh viễn.

Mang đôi chân tật nguyền nhưng không khuất phục số phận, chị luôn cố gắng vươn lên, vừa học hỏi nghề thêu từ mẹ, vừa tự mày mò cách thêu mới để có những bức tranh đẹp của riêng mình. Chính tình yêu với nghề đã giúp chị vượt qua nhiều khó khăn, mặc cảm để vươn lên với niềm đam mê. Đến nay, 40 năm đã trôi qua, chị Khương vẫn tiếp tục gắn bó với nghề.

Nhờ niềm đam mê với nghề thêu truyền thống của quê hương, người phụ nữ khuyết tật còn đào tạo nghề thêu cho hàng trăm trẻ em và những người khuyết tật, giúp họ thoát nghèo thành công.

Những bức tranh thêu của chị rất đa dạng, phong phú như tranh thêu phong cảnh với cây đa, bến nước, con thuyền…; các danh lam thắng cảnh, di tích lịch sử, văn hóa của Việt Nam như hồ Hoàn Kiếm, chùa Một Cột, Văn Miếu,… Các bức tranh được "dệt" lên từ những đường kim, mũi chỉ đã thực sự chinh phục được những người yêu nghệ thuật, thường được du khách, nhất là khách nước ngoài yêu thích.

Theo chị Khương, thêu là nghề thủ công đòi hỏi người thợ phải có đôi bàn tay khéo léo, đôi mắt tinh tường cộng với đức tính cẩn thận, cần mẫn. Một bức tranh thêu đẹp cần hội tụ các yếu tố như tạo hình ấn tượng, đường kim mũi chỉ phải mịn màng và đặc biệt, người thêu phải biết thổi "hồn" cho tranh.

Có thể nói trong nền kinh tế thị trường hiện nay, một làng nghề thêu tranh tay như Quất Động phát triển được không phải là chuyện dễ dàng. Nhưng những nghệ nhân nơi đây đã biết cách kết hợp nhuần nhuyễn giữa yếu tố truyền thống với xu hướng thời đại, duy trì và phát triển một dòng tranh, một nghề thủ công tưởng chừng như chỉ còn trong dĩ vãng.

Giờ đây, người thợ thêu Quất Động nào cũng tự hào khi tranh thêu làng mình đã trở thành nét văn hóa, là món quà mang hồn cốt quê hương. Mặc dù đời sống của người thợ thêu còn nhiều khó khăn nhưng họ vẫn đang từng ngày vẽ những bức tranh tuyệt mỹ, làm đẹp cho đời.

Diệu Anh