Vĩnh Long: Xây dựng 'thủ phủ dừa' giá trị cao, thích ứng biến đổi khí hậu

Từ cây trồng truyền thống đến những con số ấn tượng

Phát biểu tại diễn đàn, ông Văn Hữu Huệ, Phó Giám đốc Sở Nông nghiệp và Môi trường tỉnh Vĩnh Long cho biết, toàn tỉnh hiện có gần 120.000 ha trồng dừa với khoảng 22 triệu cây, chiếm hơn 50% diện tích dừa của cả nước, mang lại thu nhập 100-150 triệu đồng/ha/năm cho khoảng 270.000 hộ dân. "Dừa đã chứng minh khả năng thích ứng tốt với điều kiện tự nhiên, đặc biệt là trong bối cảnh khí hậu ngày càng cực đoan", ông Huệ nhấn mạnh.

Tỉnh Vĩnh Long đặt mục tiêu đến năm 2030 mở rộng diện tích dừa lên 132.000 ha, trở thành trung tâm dừa hữu cơ và chế biến sâu hàng đầu Việt Nam.

Theo thống kê, diện tích trồng dừa toàn tỉnh giai đoạn 2020-2025 tăng bình quân 2%/năm, từ 107.935 ha năm 2020 lên 119.270 ha năm 2025. Trong đó, dừa cho trái chiếm tới 92,33% tổng diện tích, đạt 110.120 ha.

Đặc biệt, hơn 30.355 ha dừa đã được sản xuất theo tiêu chuẩn hữu cơ quốc tế (USDA, EU, China, JAS, Kora...), chiếm 25,45% tổng diện tích, cùng 156 mã số vùng trồng dừa tươi và 17 cơ sở đóng gói đủ điều kiện xuất khẩu sang Trung Quốc.

Các giống dừa cao, như dừa ta xanh, ta vàng, dừa dâu xanh, dâu vàng chiếm tỷ lệ lớn (83,77% diện tích), trong khi nhóm dừa lùn (xiêm xanh, xiêm lục, mã lai) chiếm khoảng 15,1%, còn dừa sáp chiếm 1,14% - sản phẩm đặc sản mang giá trị cao của vùng.

Năng suất dừa tăng từ 10,98 tấn/ha năm 2020 lên 11,95 tấn/ha năm 2025, cao hơn trung bình vùng ĐBSCL và cả nước khoảng 1,1 lần.

Tùy theo giống, năng suất có sự khác biệt: Dừa cao (chế biến công nghiệp) cho từ 8.200-9.500 trái/ha, dừa lùn (uống nước) từ 18.000-20.000 trái/ha, dừa sáp khoảng 2.350 trái/ha.

Tổng sản lượng dừa năm 2025 ước đạt 1,316 triệu tấn (tương đương 1,096 tỷ quả), tăng 243.150 tấn so với năm 2020, tốc độ tăng 4,17%/năm.

Chuỗi giá trị dừa: Từ quả tươi đến sản phẩm xuất khẩu nửa tỷ USD

Hiện Vĩnh Long có 183 doanh nghiệp chế biến sản phẩm từ dừa, tạo việc làm cho hơn 9.000 lao động. Các sản phẩm ngày càng đa dạng: Từ dầu dừa, nước dừa, sữa dừa, nước cốt, cơm dừa nạo sấy, kẹo dừa, thạch dừa, mỹ phẩm, than gáo, chỉ xơ dừa, mụn dừa... đến sản phẩm thủ công mỹ nghệ.

Giá trị sản xuất chế biến dừa năm 2025 ước đạt 4.000 tỷ đồng, tăng 3,9% so với 2024, chiếm 7,5-8% giá trị sản xuất công nghiệp toàn tỉnh.

Kim ngạch xuất khẩu dừa đạt khoảng 500 triệu USD, tăng 2,9%, trong đó: Cơm dừa nạo sấy tăng 14%, nước cốt dừa tăng 3,5%; 35 triệu trái dừa tươi được xuất khẩu trực tiếp.

Đồng thời, cơ cấu tiêu thụ cũng dần hợp lý hơn, với 60-65% sản lượng phục vụ chế biến nội tỉnh, 10-15% xuất khẩu thô; dừa uống nước: 10-15% sơ chế xuất khẩu, còn lại tiêu thụ nội địa; dừa sáp: 80% bán tươi trong nước, 20% chế biến và xuất khẩu.

Thách thức kép: BĐKH và hạn chế nội tại

Dù có tiềm năng lớn, ngành dừa Vĩnh Long vẫn đối mặt không ít khó khăn về sản xuất manh mún, biến động giá.

Bình quân mỗi hộ chỉ trồng khoảng 0,3–0,4 ha, tỷ lệ tham gia chuỗi liên kết mới đạt 30%. Giá dừa nguyên liệu thường xuyên biến động, có lúc tăng đột biến khiến doanh nghiệp chế biến gặp rủi ro trong hợp đồng xuất khẩu.

Bên cạnh đó, công nghệ bảo quản và chế biến sâu vẫn còn hạn chế so với các quốc gia có ngành dừa phát triển, như Philippines, Indonesia. Một số cơ sở vẫn sử dụng phương pháp bán thủ công, làm giảm chất lượng và giá trị xuất khẩu.

BĐKH đang trở thành mối đe dọa lớn nhất với cây dừa, như thiếu nước ngọt và khô hạn làm giảm năng suất, ảnh hưởng quá trình ra hoa, đậu quả; triều cường và ngập úng khiến rễ bị thối, cây rụng trái non hàng loạt; xâm nhập mặn gây "sốc mặn", khiến cây bị vàng lá, cháy lá, chết dần, năng suất sụt giảm; sâu bệnh, đặc biệt là bọ cánh cứng hại dừa bùng phát do thời tiết cực đoan.

Tình trạng mặn xâm nhập sâu và kéo dài còn khiến nhiều cơ sở chế biến thiếu nước ngọt, ảnh hưởng nghiêm trọng đến hoạt động sản xuất.

3 trụ cột chiến lược phát triển ngành dừa thích ứng BĐKH

Đó là phát triển vùng nguyên liệu bền vững được tỉnh Vĩnh Long tập trung xây dựng vùng chuyên canh dừa hữu cơ đạt chuẩn quốc tế, gắn với mã số vùng trồng, chế biến và tiêu thụ.

Các giống dừa chịu mặn, chịu hạn sẽ được ưu tiên nhân rộng; đồng thời áp dụng canh tác giảm phát thải, bón phân hữu cơ, tưới tiết kiệm nước.

Vĩnh Long cũng phát triển các mô hình canh tác dừa thích ứng BĐKH ở vùng ngập nước, xây dựng phòng nhân nuôi thiên địch, hệ thống cảnh báo sớm sâu bệnh, và quản lý dịch hại sinh học.

Song song đó, tỉnh khuyến khích du lịch sinh thái miệt vườn gắn với cây dừa, phát triển ẩm thực từ dừa sáp, làng nghề thủ công mỹ nghệ, tạo thêm giá trị văn hóa - kinh tế từ loại cây truyền thống này.

Đẩy mạnh chế biến sâu và ứng dụng công nghệ đang được Vĩnh Long xây dựng chính sách ưu đãi thu hút doanh nghiệp lớn đầu tư công nghệ chế biến sâu hiện đại, hướng tới sản phẩm không chất thải.

Các nhà máy được khuyến khích ứng dụng công nghệ 4.0 trong truy xuất nguồn gốc, quản lý chất lượng và xúc tiến thương mại quốc tế, giúp nâng tầm thương hiệu "Dừa Vĩnh Long".

Liên kết chuỗi giá trị và hợp tác quốc tế được tỉnh hỗ trợ xây dựng hợp tác xã kiểu mới liên kết chặt chẽ với doanh nghiệp, đảm bảo lợi ích đôi bên trong sản xuất - tiêu thụ.

Đồng thời, đẩy mạnh xúc tiến thương mại quốc tế, xây dựng thương hiệu "Dừa Vĩnh Long", hợp tác với Mỹ, EU, Nhật Bản để mở rộng thị trường và tiếp cận công nghệ tiên tiến.

Hướng tới 'Dừa Việt Nam xanh và an toàn'

Theo PGS.TS. Phạm Anh Tuấn (Viện Cơ điện nông nghiệp và Công nghệ), sau thu hoạch, cần "xây dựng đề án đánh giá thổ nhưỡng, ứng dụng ArcGIS tạo cơ sở dữ liệu vùng chuyên trồng dừa, nâng cao sức khỏe đất, quản lý dinh dưỡng vùng dừa hữu cơ, hướng đến năng suất – chất lượng cao".

Ông nhấn mạnh vai trò của việc tư vấn lựa chọn công nghệ, thiết kế nhà máy chế biến đạt chuẩn, hỗ trợ doanh nghiệp tiếp nhận công nghệ từ nước ngoài, đồng thời kết nối nghiên cứu – sản xuất giữa các đơn vị khoa học và doanh nghiệp.

Trong khi đó, bà Nguyễn Thị Kim Thanh, Chủ tịch Hiệp hội Dừa Việt Nam, khẳng định: "Giải pháp an toàn trong canh tác và bảo vệ thực vật cho cây dừa không chỉ là yêu cầu kỹ thuật, mà còn là định hướng chiến lược để tái cấu trúc ngành dừa Việt Nam theo hướng sinh thái - tuần hoàn - ít phát thải".

Bà Thanh nhấn mạnh, sự phối hợp của 4 chủ thể là yếu tố then chốt để xây dựng hệ sinh thái dừa bền vững: Nhà nước hoạch định chính sách, hỗ trợ tín dụng xanh và giám sát chất lượng nông sản; các nhà khoa học nghiên cứu giống kháng bệnh, mô hình canh tác sinh thái; Hiệp hội Dừa Việt Nam điều phối chiến lược, phản biện chính sách, phát triển thương hiệu quốc gia; doanh nghiệp và hợp tác xã trực tiếp tổ chức vùng nguyên liệu, chế biến sâu, tạo việc làm bền vững.

"Về lâu dài, hướng đi này sẽ góp phần xây dựng thương hiệu 'Dừa Việt Nam xanh và an toàn', tạo vị thế cạnh tranh quốc tế, giúp nông dân thoát khỏi tình trạng sản xuất nhỏ lẻ, hướng đến một nền nông nghiệp sinh thái, tuần hoàn, ít phát thải phù hợp với chiến lược phát triển đến năm 2050", bà Kim Thanh khẳng định.

Từ Vĩnh Long đến thế giới: Tầm nhìn mới cho 'vàng xanh' Việt Nam

Ngành dừa Vĩnh Long đang chuyển mình mạnh mẽ từ sản xuất nhỏ lẻ sang chuỗi giá trị toàn diện, từ "quả dừa nguyên liệu" đến sản phẩm xuất khẩu tỷ USD, từ nông nghiệp truyền thống đến kinh tế xanh - sinh thái - tuần hoàn.

Với chiến lược phát triển thích ứng BĐKH, cùng sự đồng hành của chính quyền, doanh nghiệp và nông dân, Vĩnh Long đang khẳng định vị thế là "thủ phủ dừa" của Việt Nam, mở ra hướng đi bền vững cho một ngành hàng có tầm vóc toàn cầu.

Lê Sơn