Xử phạt hành vi ngoại tình: Quan trọng là tính công khai

Hoạt động xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực hôn nhân, gia đình không phải là một vấn đề mới. Từ năm 2001, nội dung này đã được quy định tại Nghị định số 87/2001/NĐ-CP. Tuy nhiên đến nay, 7/10 Điều trong Nghị định đã hết hiệu lực vì đã được quy định tại Nghị định số 110/2009/NĐ-CP về xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực phòng, chống bạo lực gia đình.

Một số hành vi khá nghiêm trọng đã có chế tài

Để thay thế cho Nghị định 87/2001/NĐ-CP, Bộ Tư pháp đang tiến hành xây dựng và lấy ý kiến cho Dự thảo Nghị định Xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực tư pháp. Dự thảo được xây dựng trên cơ sở 3 Nghị định hiện hành về xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực tư pháp, hôn nhân gia đình, quá trình tiến hành thủ tục phá sản, gồm 4 Chương 66 Điều.

Trong lĩnh vực hôn nhân gia đình, theo Dự thảo, người đang có vợ hoặc chồng mà kết hôn hoặc chung sống như vợ chồng với người khác nhưng chưa gây hậu quả nghiêm trọng thì bị phạt cảnh cáo hoặc phạt tiền từ 200.000 – 1.000.000 đồng (hình phạt vẫn giữ nguyên như hiện hành - phạt cảnh cáo và phạt tiền nhưng mức xử phạt cao gấp đôi: Theo Nghị định 87/2001/NĐ-CP chỉ từ 100.000-500.000 đồng). Ngoài phạt tiền, Dự thảo còn buộc người vi phạm phải chấm dứt các quan hệ hôn nhân trái pháp luật.

Mức phạt trên cũng được áp dụng đối với trường hợp: Người chưa vợ hoặc chưa chồng mà kết hôn hoặc chung sống như vợ chồng với người mà mình biết rõ là đang có chồng hoặc đang có vợ nhưng chưa gây hậu quả nghiêm trọng; kết hôn giữa những người có họ trong phạm vi ba đời; kết hôn giữa cha mẹ nuôi với con nuôi; kết hôn giữa người đã từng là cha mẹ nuôi với con nuôi, bố chồng với con dâu, mẹ vợ với con rể, bố dượng với con riêng của vợ, mẹ kế với con riêng của chồng và kết hôn giữa những người cùng giới tính.

Một số hành vi vi phạm khá nghiêm trọng nhưng trước đây chưa có chế tài để xử phạt thì nay đã được Dự thảo đưa vào. Ví dụ: Làm cam đoan không đúng về tình trạng hôn nhân gia đình để làm thủ tục đăng ký kết hôn hoặc để được cấp giấy xác nhận tình trạng hôn nhân sử dụng vào mục đích khác có thể bị xử phạt từ 5.000.000-20.000.000 triệu đồng. Hành vi kết hôn giả nhằm mục đích xuất cảnh, môi giới kết hôn bất hợp pháp, lợi dụng việc đăng ký kết hôn nhằm mục đích trục lợi, xâm phạm tình dục, bóc lột sức lao động theo quy định của dự thảo có thể bị xử phạt từ 10.000.000-30.000.000 đồng.

Mục tiêu tiên quyết của Dự thảo

Nghị định là cơ sở pháp lý vững chắc cho hoạt động quản lý hành chính nhà nước trong lĩnh vực hôn nhân và gia đình nhưng sự diễn biến trong thực tiễn của hoạt động này đang chỉ ra những khó khăn, vướng mắc.

Thứ nhất, việc tăng gấp đôi mức phạt tiền nếu vi phạm chế độ 1 vợ 1 chồng (ngoại tình) liệu có cải thiện được môi trường hôn nhân và gia đình? Về nguyên tắc, việc xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực hôn nhân - gia đình chủ yếu nhằm mục đích giáo dục cá nhân, tổ chức vi phạm nhận thức được sai phạm, tự nguyện sửa chữa, thực hiện nghĩa vụ mà pháp luật quy định hoặc chấm dứt hành vi vi phạm pháp luật và để răn đe, phòng ngừa chung (Điều 3, Pháp lệnh Xử lý vi phạm hành chính). Như vậy bản chất của vấn đề không nằm ở mức phạt mà ở tính công khai của việc xử phạt để có ý nghĩa giáo dục. Khi mà tính công khai không được làm rõ ràng thì rất có thể có nhiều trường hợp sẵn sàng nộp phạt để… tiếp tục ngoại tình.

Bên cạnh đó, mức phạt cần nâng lên bao nhiêu thì phù hợp là một câu hỏi khó, khi mà thu nhập cá nhân chưa được kiểm soát tốt. Ở đây có thể tham khảo kinh nghiệm của một số nước: Tính tới yếu tố có lỗi khi xử ly hôn. Bên nào có lỗi sẽ bị “khấu trừ” vào phần tài sản được chia khi ly hôn, tiền trợ cấp nuôi con bị trừ luôn vào phần tài sản được chia nếu không thể kiểm soát được thu nhập của bên không nuôi con.

Theo kết quả điều tra bình đẳng giới ở Việt Nam (do Viện Nghiên cứu Gia đình và Giới thực hiện năm 2006), 96% người dân tỏ thái độ không “khoan nhượng” đối với ngoại tình nhưng khi rơi vào tình huống này thì nam giới được thông cảm nhiều hơn phụ nữ. Sự thông cảm lớn hơn này đến từ cả hai giới. Giới nữ tỏ ra thông cảm với nam giới nhiều hơn là thông cảm với chính giới mình. Có thể ở đây quan niệm “trai năm thê bẩy thiếp…” vẫn còn chi phối đối với cả phụ nữ và nam giới. Như vậy, khi chế tài không được thực hiện tốt thì người chịu thiệt thòi vẫn là phụ nữ.

Thứ hai, Dự thảo cũng áp dụng với trường hợp kết hôn cùng giới tính. Theo quan điểm cá nhân, trước khi đi đến quyết định cuối cùng cần có thêm các hoạt động đánh giá tác động của Dự thảo. Đặc biệt khi nội dung này liên quan đến vấn đề quyền con người sẽ giải quyết trong Luật Hôn nhân Gia đình (sửa đổi) theo hướng không quy định là điều cấm kết hôn.

Ở Việt Nam, theo nghiên cứu năm 2012 của Viện nghiên cứu Xã hội, Kinh tế và Môi trường về thái độ xã hội với người đồng tính, đa số người tham gia cuộc nghiên cứu đều cho rằng những người đồng tính có quyền được sống với nhau theo nguyện vọng, tình cảm của họ. Người đồng tính tồn tại trong xã hội dù xã hội có chấp nhận hay không nên nguyên lý cơ bản khi ban hành các quy định pháp luật là phải đảm bảo sự bình đẳng cũng như quyền của tất cả công dân.

Thứ ba, vấn đề phân cấp thẩm quyền trong xử phạt cũng cần phải đặc biệt chú ý. Cần phân cấp thẩm quyền hợp lý từ thanh tra Bộ tới các đơn vị quản lý nhà nước để giải quyết triệt để bài toán: Phát hiện vi phạm - ra quyết định xử phạt - theo dõi, kiểm tra việc thực hiện quyết định xử phạt.

Cuối cùng, giải pháp quan trọng quyết định hiệu quả của Dự thảo là cần thực hiện các hoạt động truyền thông, nâng cao nhận thức để người dân hiểu và giữ gìn hạnh phúc gia đình như mục tiêu tiên quyết của Dự thảo.

ThS. Bùi Thị Hương Trầm

Viện Nghiên cứu Gia đình và Giới – Viện Hàn lâm KHXH Việt Nam