Xuất khẩu gạo: Tìm dư địa tăng trưởng từ các FTA và thị trường mới

Hoạt động xuất khẩu gạo của Việt Nam năm 2025 đối mặt nhiều sức ép khi bất ổn an ninh- chính trị tại một số khu vực gia tăng, lạm phát duy trì mức cao và thương mại toàn cầu phục hồi chậm. Theo Cục trưởng Cục Xuất nhập khẩu (Bộ Công Thương) Nguyễn Anh Sơn, chính sách tiền tệ thắt chặt tại nhiều nền kinh tế lớn gây xáo trộn thị trường tài chính và tỉ giá của các nước đang phát triển, khiến nhu cầu tiêu dùng tiếp tục suy yếu. Cùng lúc, nhiều quốc gia tái lập các biện pháp bảo hộ, đồng thời siết tiêu chuẩn an toàn, phát triển bền vững và chống biến đổi khí hậu đối với hàng nhập khẩu.

Mặc dù đối mặt với những khó khăn nêu trên nhưng Bộ Công Thương, dưới sự chỉ đạo thường xuyên, trực tiếp của Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ, đã chủ động phối hợp với các bộ, ngành liên quan, bám sát tình hình quốc tế, trong nước để có những phản ứng chính sách kịp thời, hiệu quả đối với các vấn đề cụ thể; đồng thời, triển khai thực hiện nhiều giải pháp hữu hiệu nhằm hỗ trợ các hiệp hội, ngành hàng, cộng đồng doanh nghiệp phát triển sản xuất kinh doanh, thúc đẩy xuất khẩu.

Theo số liệu thống kê sơ bộ của cơ quan Hải quan, trong 11 tháng đầu năm 2025, xuất khẩu gạo đạt hơn 7,53 triệu tấn gạo với trị giá trên 3,85 tỷ USD, giá xuất khẩu bình quân đạt 511,09 USD/tấn; giảm 10,9% về lượng và giảm 27,4% về trị giá so với cùng kỳ năm 2024 - năm xuất khẩu gạo cao nhất từ trước tới nay. Bên cạnh đó, một số thị trường ghi nhận sự sụt giảm so với cùng kỳ như: Indonesia (giảm gần 96,38%), Malaysia (giảm 32,5%). Lượng gạo xuất khẩu gia tăng tại các thị trường Ghana (tăng 52,64%), Trung Quốc (tăng 165,14%), Bangladesh (tăng gấp 238,48 lần) và Senegal (tăng khoảng 73 lần)… đã bù đắp cho sự sụt giảm của các thị trường Indonesia, Cuba, Malaysia. Chủng loại gạo xuất khẩu của Việt Nam tính đến tháng 10 năm 2025 tập trung vào các loại gạo trắng chất lượng cao, gạo thơm các loại với tổng lượng gạo xuất khẩu chiếm 69% tổng lượng gạo xuất khẩu tính đến tháng 10 năm 2025.

Xác định lúa gạo là hàng hóa đặc biệt

Theo đại diện Cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật, Bộ Nông nghiệp và Môi trường, dự kiến sản lượng sản xuất năm 2026 đạt khoảng 43 triệu tấn, giảm khoảng 0,2 triệu ha so với cùng kỳ do giảm diện tích gieo trồng tại các mùa vụ. Đại diện Cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật kiến nghị các địa phương tập trung khôi phục sản xuất sau ảnh hưởng thiên tai, tập trung sản xuất vụ Đông Xuân năm 2025 - 2026, đảm bảo diện tích gieo trồng, cơ cấu giống, thời vụ. Đồng thời, các địa phương đẩy mạnh triển khai Đề án phát triển bền vững 01 triệu ha chuyên canh lúa chất lượng cao và phát thải thấp gắn với tăng trưởng xanh vùng Đồng bằng sông Cửu Long đến năm 2030 và phát triển tiêu thụ, thúc đẩy xuất khẩu sản phẩm gạo này.

Dự báo năm 2026, Phó Cục trưởng Cục Xuất nhập khẩu Trần Quốc Toản nhận định ngành gạo sẽ chịu tác động đồng thời từ việc Philippines có thể nhập khẩu trở lại từ tháng 1/2026, sự phục hồi từ Trung Quốc, Bangladesh và các thị trường châu Phi, cùng với tác động tích cực từ các thỏa thuận thương mại. Chất lượng gạo Việt Nam ngày càng cải thiện cũng giúp tăng sức cạnh tranh.

Trong bối cảnh sản xuất, tiêu thụ và xuất khẩu hiện nay, ông Lê Thanh Tùng, Phó Chủ tịch kiêm Tổng Thư ký Hiệp hội ngành hàng lúa gạo Việt Nam đề nghị cần xác định lúa gạo là hàng hóa đặc biệt được theo dõi chặt chẽ để vừa đảm bảo tiêu thụ trong nước và an ninh lương thực, vừa đáp ứng nhu cầu xuất khẩu có hiệu quả.

Bên cạnh đó, cần có liên kết xây dựng một vùng nguyên liệu ổn định đáp ứng yêu cầu an toàn thực phẩm, truy xuất nguồn gốc, ổn định chất lượng, xây dựng thương hiệu; xác định sản xuất đáp ứng theo yêu cầu, tiêu chuẩn và số lượng của các quốc gia nhập khẩu.

Còn đối với hoạt động tận dụng các ưu đãi từ Hiệp định thương mại tự do, ông Ngô Chung Khanh, Phó Vụ trưởng Vụ Chính sách thương mại đa biên, cho rằng doanh nghiệp gạo Việt Nam chưa khai thác tốt các thị trường lớn, giá trị cao. Ông đề xuất xây dựng chiến lược tận dụng FTA rõ ràng, thúc đẩy phát triển thương hiệu gạo Việt Nam và tăng cường phối hợp giữa cơ quan nhà nước - hiệp hội - doanh nghiệp.

Anh Thơ