Xuất khẩu thủy sản sang Hoa Kỳ: Cơ hội và thách thức trong bối cảnh mới

Thách thức từ Luật Bảo vệ Thú biển Hoa Kỳ (MMPA)

Ông Phạm Quang Toản, Phó Cục trưởng Cục Thủy sản và Kiểm ngư, Bộ Nông nghiệp và Môi trường cho biết, tổng sản lượng thủy sản trong hai tháng đầu năm 2025 đạt 1,23 triệu tấn, tăng 2,4% so với cùng kỳ năm 2024. Trong đó, sản lượng khai thác đạt gần 551.000 tấn, còn sản lượng nuôi trồng đạt hơn 692.000 tấn. Kim ngạch xuất khẩu thủy sản đạt hơn 1,4 tỷ USD, tăng 18% so với cùng kỳ năm trước.

Hoa Kỳ tiếp tục là thị trường lớn nhất, đóng góp khoảng 1,8 tỷ USD vào tổng kim ngạch xuất khẩu thủy sản Việt Nam trong năm 2024, chiếm tỷ trọng đáng kể trong cơ cấu thị trường.

Ông Lê Bá Anh, Phó Cục trưởng Cục Chất lượng, Chế biến và Phát triển thị trường, Bộ Nông nghiệp và Môi trường cho biết, tính đến nay, chỉ có 16 lô hàng bị cảnh báo, chiếm 0,1% tổng số lô, giảm so với mức 0,16% trong quý I/2024. Đây là kết quả của nỗ lực không ngừng trong việc kiểm soát chất lượng và an toàn thực phẩm của ngành thủy sản Việt Nam, đáp ứng các tiêu chuẩn khắt khe của các thị trường quốc tế, bao gồm cả Hoa Kỳ.

Năm 2024, Việt Nam đã đón 5 đoàn thanh tra nước ngoài, trong đó đoàn từ EU đánh giá cao hệ thống kiểm soát dư lượng trong nuôi trồng thủy sản và mật ong, ghi nhận Việt Nam tuân thủ đầy đủ các quy định của châu Âu. Các đoàn từ Nhật Bản, Canada, Hàn Quốc và Indonesia cũng có đánh giá tích cực, khẳng định vị thế của Việt Nam trong việc duy trì hệ thống kiểm soát an toàn thực phẩm. Điều này tạo tiền đề thuận lợi để ngành thủy sản tiếp tục chinh phục thị trường Hoa Kỳ, nơi các yêu cầu về chất lượng và truy xuất nguồn gốc ngày càng được siết chặt.

Tuy nhiên, bên cạnh những thành tựu, ngành thủy sản Việt Nam đang đối mặt với thách thức lớn từ quy định của Luật Bảo vệ Thú biển (MMPA) do Hoa Kỳ áp dụng. Ông Nguyễn Hoài Nam, Tổng Thư ký Hiệp hội Chế biến và Xuất khẩu Thủy sản Việt Nam (VASEP), cho biết Cục Quản lý Đại dương và Khí quyển Hoa Kỳ (NOAA) đã đưa ra phán quyết sơ bộ không công nhận tính tương đồng của các biện pháp quản lý và bảo tồn thú biển của Việt Nam đối với 12 nghề khai thác hải sản, bao gồm lưới rê, lưới cuốn, lưới vây, câu, lưới kéo đơn/đôi... Các loài hải sản chịu ảnh hưởng gồm cá ngừ (mắt to, vây xanh, vây vàng, vằn), cá kiếm, mực, cá mú, cá thu, cá hồng, cua...

Lý do chính mà NOAA đưa ra là Việt Nam chưa đảm bảo đầy đủ các biện pháp quản lý và giám sát để hạn chế sát thương hoặc đánh bắt không chủ ý đối với thú biển, cũng như chưa ban hành quy định cụ thể phù hợp với tiêu chuẩn của Hoa Kỳ. NOAA yêu cầu Việt Nam bổ sung bằng chứng và tiến độ thực hiện kế hoạch quản lý trước ngày 1/4/2025, với kết luận cuối cùng được công bố trước ngày 30/11/2025. Nếu không đáp ứng được yêu cầu, các sản phẩm hải sản từ những nghề khai thác này sẽ bị cấm nhập khẩu vào Hoa Kỳ từ ngày 1/1/2026.

Ngoài ra, Hoa Kỳ cũng có kế hoạch mở rộng Chương trình Giám sát Thủy sản Nhập khẩu (SIMP), yêu cầu nhà nhập khẩu cung cấp thêm thông tin chi tiết, làm tăng chi phí tuân thủ. Với kim ngạch xuất khẩu 1,8 tỷ USD vào Hoa Kỳ trong năm 2024, chiếm phần lớn trong tổng kim ngạch thủy sản Việt Nam, quy định của MMPA và SIMP có thể gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến ngành hàng này, đe dọa uy tín và vị thế của Việt Nam trên thị trường quốc tế.

Hoa Kỳ là thị trường trọng điểm cho xuất khẩu thủy sản

Ông Nguyễn Hoài Nam, Tổng thư ký VASEP cũng kiến nghị Bộ Nông nghiệp và Môi trường thành lập tổ công tác do Bộ chủ trì, phối hợp với Bộ Ngoại giao và Bộ Công Thương, để rà soát hồ sơ đăng ký tương đồng và xây dựng kế hoạch quản lý phù hợp trước tháng 3/2025.

VASEP cũng đề xuất thông qua Bộ Ngoại giao và Đại sứ quán Việt Nam tại Hoa Kỳ để đàm phán với NOAA, xin gia hạn thời gian đáp ứng yêu cầu (thay vì hạn chót 1/4/2025). 

Ông Lê Bá Anh đề nghị Cục Thủy sản và Kiểm ngư phối hợp chặt chẽ nhằm giữ vững thành quả này, đồng thời đáp ứng các yêu cầu ngày càng khắt khe từ phía Hoa Kỳ. Bên cạnh tôm và cá tra, ngành thủy sản cần đa dạng hóa sản phẩm, phát triển các đối tượng nuôi mới như rong biển, tảo, bào ngư, nhuyễn thể hai mảnh vỏ... nhằm giảm phụ thuộc vào một số mặt hàng chủ lực và gia tăng giá trị xuất khẩu.

Trong lĩnh vực khai thác, dù sản lượng có xu hướng tăng (đạt 551.000 tấn trong hai tháng đầu năm 2025), cần có chiến lược hợp lý để giảm áp lực lên nguồn lợi thủy sản. Hiện cả nước có 83.024 tàu khai thác, đòi hỏi quản lý chặt chẽ theo từng vùng (vùng lộng, vùng bờ, vùng khơi) và tập trung vào các loài phù hợp với tiêu chuẩn của Hoa Kỳ. Công tác bảo tồn nguồn lợi thủy sản cũng cần được chú trọng hơn, bởi đây là yếu tố then chốt để đảm bảo sự phát triển bền vững của ngành.

Đối với nuôi biển, với sản lượng 832.000 tấn và kim ngạch xuất khẩu 800 triệu USD trong năm 2024, Việt Nam cần thu hút các doanh nghiệp lớn đầu tư bài bản, đẩy mạnh mô hình nuôi biển bền vững. Đây sẽ là hướng đi chiến lược để đáp ứng nhu cầu của thị trường Hoa Kỳ, vốn đòi hỏi sản phẩm chất lượng cao và có nguồn gốc rõ ràng.

Thứ trưởng Bộ Nông nghiệp và Môi trường Phùng Đức Tiến nhấn mạnh rằng Hoa Kỳ là thị trường trọng điểm, do đó cần ưu tiên giải quyết ngay vấn đề liên quan đến MMPA. Tại cuộc Hội nghị triển khai nhiệm vụ quý II của khối thủy sản và kiểm ngư ngày 19/3, Thứ trưởng Phùng Đức Tiến đã chỉ đạo các đơn vị khẩn trương hoàn thiện các văn bản quy phạm pháp luật, tiêu chuẩn và quy chuẩn, đặc biệt trong lĩnh vực nuôi biển, nhằm đáp ứng yêu cầu của các thị trường lớn như Hoa Kỳ.

Ngành thủy sản Việt Nam đang đứng trước cơ hội lớn để củng cố vị thế tại thị trường Hoa Kỳ, nhưng cũng đối mặt với không ít thách thức từ các quy định nghiêm ngặt như MMPA và SIMP. Với sự đồng lòng của các cơ quan quản lý, doanh nghiệp và người dân, cùng các giải pháp đồng bộ và quyết liệt, Việt Nam hoàn toàn có thể vượt qua khó khăn, phát huy tối đa tiềm năng và đưa thủy sản trở thành ngành kinh tế mũi nhọn.

Thứ trưởng Phùng Đức Tiến nhấn mạnh: "Nếu chúng ta đoàn kết và triển khai hiệu quả, ngành thủy sản sẽ vươn tầm quốc tế, đặc biệt tại thị trường quan trọng như Hoa Kỳ".

Đỗ Hương