4 nhà khoa học và hành trình tạo ra vaccine HPV cứu hàng triệu người

Công trình vaccine HPV của họ không chỉ mở ra hướng đi mới trong phòng ngừa ung thư, mà còn chứng minh sức mạnh của khoa học trong việc thu hẹp bất bình đẳng y tế toàn cầu.

Cuộc gặp gỡ của bốn bộ óc tiên phong

Tối 5/12 tại Hà Nội, Giải thưởng Chính VinFuture 2025 trị giá 3 triệu USD đã xướng tên nhóm bốn nhà khoa học người Mỹ: Tiến sĩ Douglas R. Lowy, Tiến sĩ John T. Schiller, Tiến sĩ Aimée R. Kreimer và Giáo sư Maura L. Gillison vì những khám phá và phát triển vaccine HPV nhằm phòng ngừa các khối u do virus papilloma ở người gây ra.

Công trình nghiên cứu nền tảng của TS. Lowy và TS. Schiller về protein capsid của HPV chính là bước ngoặt mở đường cho sự ra đời của vaccine HPV – một trong những vaccine hiệu quả nhất trong lịch sử phòng chống ung thư. Những phát hiện mang tính đột phá ấy đã giúp khoa học lần đầu tiên có trong tay công cụ ngăn ngừa ung thư cổ tử cung – căn bệnh cướp đi sinh mạng hàng trăm nghìn phụ nữ mỗi năm, đặc biệt ở các quốc gia có thu nhập thấp.

Tuy nhiên, để vaccine thực sự trở thành "vũ khí" toàn cầu, cần thêm những nghiên cứu lâm sàng mang tính quyết định. Đó là vai trò của Tiến sĩ Aimée R. Kreimer – người đã chứng minh phác đồ tiêm một liều có hiệu quả tương đương hai liều, từ đó mở ra cơ hội tiếp cận cho hàng triệu trẻ em, nhất là trẻ em gái vị thành niên tại châu Phi và châu Á. 

Cùng với đó, Giáo sư Maura Gillison – chuyên gia hàng đầu về dịch tễ học ung thư đầu – cổ – đã xác lập mối liên hệ giữa HPV và ung thư vùng hầu họng, giúp mở rộng phạm vi phòng ngừa của vaccine ra ngoài ung thư cổ tử cung.

Nhờ nỗ lực của họ, vaccine HPV ngày nay đã trở thành một trong những công cụ hiệu quả nhất để giảm tỷ lệ mắc ung thư trên toàn cầu.

Tác động toàn cầu và những con số biết nói

HPV gây ra khoảng 690.000 ca ung thư mới và 350.000 ca tử vong mỗi năm – một gánh nặng y tế công cộng nghiêm trọng. Hơn 250 triệu liều vaccine HPV đã được tiêm cho hơn 86 triệu bé gái trên toàn thế giới và ước tính vaccine sẽ giúp ngăn ngừa ít nhất 8 triệu ca ung thư trong vòng bảy thập kỷ tới.

Không chỉ phụ nữ mới được hưởng lợi. Ngày càng nhiều quốc gia triển khai tiêm vaccine HPV cho bé trai, giúp giảm nguy cơ ung thư đầu – cổ, ung thư dương vật, hậu môn và nhiều thể ung thư liên quan đến HPV khác.

Những con số này cho thấy tầm vóc của công trình – một thành tựu mang dấu ấn của sự kiên trì, lòng tin vào khoa học và quyết tâm không lùi bước trước những câu hỏi chưa lời giải.

Chia sẻ với báo chí sau khi nhận giải thưởng Chính VinFuture, TS. Douglas R. Lowy bày tỏ sự biết ơn sâu sắc: "Vaccine mà chúng tôi phát triển có thể cứu hàng vạn mạng người mỗi năm, bao gồm rất nhiều phụ nữ ở những quốc gia nghèo. Khi bắt đầu hành trình này, chúng tôi không thể tưởng tượng sẽ đi xa đến vậy".

Ông nhấn mạnh vai trò quan trọng của các nghiên cứu lâm sàng do TS. Aimée Kreimer thực hiện, giúp chứng minh hiệu quả dài hạn chỉ với một liều vaccine – yếu tố then chốt để mở rộng triển khai ở các nước thu nhập thấp.

TS. John T. Schiller khẳng định giải thưởng VinFuture là một vinh dự lớn nhấn trong sự nghiệp khoa học của ông: "Khi phát triển một vaccine mới, cần công sức của rất nhiều người. Ông muốn tri ân những đồng nghiệp đầu tiên khám phá cơ chế tạo virus giả – nền tảng mở ra tất cả những gì chúng tôi làm sau này. Điều khiến tôi xúc động nhất là nhìn thấy công trình này thật sự giúp giảm bệnh tật và cứu sống con người".

Với TS. Aimée R. Kreimer, mục tiêu cả đời bà theo đuổi rất rõ ràng, đó là phòng ngừa và tiến tới loại trừ ung thư cổ tử cung.

"Ung thư cổ tử là một trong những nguyên nhân gây tử vong cho phụ nữ. Vaccine HPV có thể làm thế giới của phụ nữ tốt đẹp hơn. Tôi tin vào khoa học tập thể và trân trọng những đồng nghiệp đã âm thầm góp sức để công trình của chúng tôi thành công", TS. Aimée R. Kreimer chia sẻ.

Giáo sư Maura L. Gillison, người đầu tiên xây dựng mối liên hệ giữa HPV và ung thư hầu họng, dành lời tri ân cho đội ngũ nghiên cứu và hàng nghìn bệnh nhân tham gia thử nghiệm: "Không có họ, sẽ không có thành công của ngày hôm nay".

Chân dung 4 nhà khoa học 

TS. Douglas R. Lowy, bác sĩ – nhà khoa học hàng đầu của Viện Ung thư Quốc gia Mỹ (NCI), là người dành cả sự nghiệp để nghiên cứu các cơ chế gây ung thư. Ông đã cùng TS. Schiller phát triển công nghệ tạo virus giả (VLP) – nền tảng của các vaccine HPV hiện nay. Những đóng góp của ông đã mang lại nhiều giải thưởng danh giá nhất trong lĩnh vực y sinh.

TS. John T. Schiller là đồng tác giả của những phát hiện mở đường cho công nghệ vaccine HPV. Hơn 40 năm nghiên cứu tại NCI, ông đi tiên phong trong miễn dịch học HPV, phát triển vaccine điều trị và chiến lược phòng ngừa phù hợp với các quốc gia nguồn lực hạn chế. Ông là thành viên Viện Hàn lâm Khoa học Quốc gia Hoa Kỳ.

TS. Aimée R. Kreimer – nhà dịch tễ học hàng đầu về virus HPV, hiện là trưởng nhiều dự án lâm sàng quan trọng của NCI. Bà là người thực hiện nghiên cứu ESCUDDO – thử nghiệm lâm sàng có đối chứng lớn nhất về phác đồ một liều vaccine HPV. Những đóng góp của bà giúp WHO khuyến nghị triển khai tiêm một liều – bước ngoặt giảm chi phí và tăng hiệu quả tiếp cận.

GS. Maura L. Gillison, bác sĩ – nhà khoa học của Trung tâm Ung thư MD Anderson, được biết đến là người xác định mối liên hệ giữa HPV và ung thư vùng hầu họng, góp phần thay đổi hiểu biết nền tảng về loại ung thư này. Công trình của bà đã điều chỉnh cách phân loại và phác đồ điều trị trên toàn thế giới.

Khoa học phụng sự nhân loại

Với việc trao giải thưởng trị giá 3 triệu USD cho công trình vaccine HPV, VinFuture một lần nữa khẳng định sứ mệnh tôn vinh các nghiên cứu có tác động tích cực đến cuộc sống của hàng triệu người. Sự ghi nhận này không chỉ nằm ở giá trị vật chất, mà còn mang ý nghĩa cổ vũ tinh thần khoa học, thúc đẩy những sáng tạo mang lại lợi ích thiết thực cho cộng đồng – đúng với tinh thần "Khoa học phụng sự nhân loại".

Thành công của vaccine HPV cho thấy khi khoa học được đầu tư đúng hướng, được nuôi dưỡng bằng sự bền bỉ và hợp tác quốc tế rộng mở, những đột phá có thể mang lại tác động sâu rộng, cứu sống hàng triệu sinh mạng.

Hành trình của 4 nhà khoa học Mỹ cũng gợi nhắc một điều giản dị nhưng sâu sắc. Nhiều tiến bộ lớn lao của nhân loại khởi nguồn từ những câu hỏi nhỏ trong phòng thí nghiệm, từ niềm tin sắt đá vào khoa học và khát vọng không ngừng tìm kiếm một tương lai tốt đẹp hơn cho cộng đồng.

Chính vì vậy, VinFuture không chỉ là nơi tôn vinh các công trình khoa học mà còn là nơi gieo thêm hy vọng, để những nghiên cứu có giá trị tiếp tục lan tỏa, truyền cảm hứng và tạo động lực cho những nỗ lực phụng sự nhân loại.

Thu Giang