Đề xuất giảm giấy phép kinh doanh 25 ngành, nghề: Bước tiến trong cải thiện môi trường đầu tư

Cơ hội quan trọng để tháo gỡ những điểm nghẽn

Sáng nay 11/11, Bộ trưởng Bộ Tài chính Nguyễn Văn Thắng thừa ủy quyền của Thủ tướng, trình Quốc hội dự thảo Luật Đầu tư (sửa đổi). Theo Bộ trưởng, sửa luật lần này nhằm tháo gỡ khó khăn, đơn giản thủ tục đầu tư, kinh doanh và tạo thuận lợi cho người dân, doanh nghiệp.

Tại dự thảo, Chính phủ đề xuất cắt giảm 25 ngành, nghề kinh doanh có điều kiện, tức là không cần phải xin giấy phép kinh doanh; trong đó gồm dịch vụ kế toán, xuất khẩu gạo, kinh doanh tạm nhập - tái xuất thực phẩm đông lạnh...

Đề xuất trên của Chính phủ ngay lập tức thu hút sự quan tâm lớn của cộng đồng doanh nghiệp và giới nghiên cứu chính sách. Đây không chỉ là một động thái kỹ thuật của tiến trình cải cách thủ tục hành chính, mà còn là một bước chuyển quan trọng trong tư duy quản lý, theo hướng đề cao quyền tự do kinh doanh, giảm thiểu chi phí tuân thủ, đồng thời tạo lập môi trường kinh doanh minh bạch hơn, thông thoáng hơn và hiệu quả hơn.

Với tư cách một chuyên gia kinh tế theo dõi quá trình cải cách môi trường đầu tư trong nhiều năm, TS. Doãn Hữu Tuệ cho rằng đề xuất này sẽ mang nhiều ý nghĩa tích cực nếu được triển khai đồng bộ, bài bản để phát huy hiệu quả cao nhất và đáp ứng được sự mong đợi của cộng đồng doanh nghiệp.

Theo ông Tuệ, trước hết việc cắt giảm giấy phép kinh doanh có thể xem là một cơ hội quan trọng để tháo gỡ những điểm nghẽn vốn tồn tại dai dẳng từ lâu. Theo Luật Đầu tư 2020, có 234 ngành nghề kinh doanh có điều kiện, trong đó nhiều ngành yêu cầu doanh nghiệp phải xin giấy phép trước khi hoạt động. Điều này khiến doanh nghiệp tốn rất nhiều thời gian và chi phí tuân thủ, vô tình tạo thêm áp lực không cần thiết, nhất là đối với doanh nghiệp nhỏ, siêu nhỏ.

Mặt khác, cơ chế hậu kiểm vốn là phương pháp quản lý hiện đại, đã được nhiều quốc gia sử dụng để cân bằng giữa quyền tự do kinh doanh và yêu cầu quản lý nhà nước. Việc chuyển từ tiền kiểm sang hậu kiểm không làm giảm tiêu chuẩn quản lý, mà chỉ là thay đổi thời điểm và cách thức giám sát. Thay vì kiểm tra trước khi doanh nghiệp hoạt động, cơ quan quản lý sẽ tập trung theo dõi quá trình vận hành và chỉ xử lý khi có rủi ro hoặc dấu hiệu vi phạm.

"Cách tiếp cận này đề cao tính tự chủ, tự chịu trách nhiệm của doanh nghiệp, đồng thời giúp bộ máy quản lý tập trung nguồn lực vào những việc cần thiết hơn. Nếu đề xuất này được thông qua và thực thi triệt để, Việt Nam sẽ có môi trường kinh doanh minh bạch, linh hoạt và tiền gần hơn với thông lệ quốc tế", ông Tuệ nói.

Hoàn thiện cơ chế hậu kiểm và hỗ trợ doanh nghiệp để chính sách đi vào thực chất

Để đề xuất này phát huy tối đa hiệu quả, chuyên gia Doãn Hữu Tuệ nhấn mạnh, việc triển khai cần có sự chuẩn bị nghiêm túc.

"Trước hết, theo tôi, cần rà soát và minh bạch hóa toàn bộ danh mục ngành nghề được cắt giảm giấy phép. Danh mục này cần được công bố rộng rãi, thống nhất trên các cổng thông tin của Chính phủ và bộ, ngành liên quan, nhằm giúp doanh nghiệp nắm rõ quyền lợi cũng như nghĩa vụ khi vận hành theo cơ chế mới. Không chỉ vậy, việc lấy ý kiến doanh nghiệp, hiệp hội ngành nghề và chuyên gia độc lập cũng rất cần thiết để bảo đảm danh mục ngành nghề được cắt giảm giấy phép phù hợp với tình hình thực tế và tránh tình trạng thay đổi điều kiện kinh doanh nhưng không thực sự giảm gánh nặng cho doanh nghiệp", ông Tuệ đề xuất.

Khi chuyển từ tiền kiểm (cấp phép trước) sang hậu kiểm (giám sát trong và sau hoạt động), cần phải có cơ chế để đảm bảo để doanh nghiệp vừa tự do kinh doanh, vừa duy trì chuẩn mực an toàn, chất lượng và trách nhiệm. Để đạt được đồng thời hai mục tiêu này, hệ thống hậu kiểm cần được thiết kế trên cơ sở khung pháp lý rõ ràng, tiêu chí minh bạch; trong đó cần xác lập bộ tiêu chuẩn tối thiểu và doanh nghiệp bắt buộc phải tuân thủ (an toàn sản phẩm, môi trường, năng lực chuyên môn, điều kiện kỹ thuật,…). Mặt khác, cơ quan quản lý cần ban hành hướng dẫn chi tiết về cách thức doanh nghiệp tự kiểm soát, tự khai báo và tự chịu trách nhiệm.

Bên cạnh đó, cơ chế hậu kiểm hiện đại cần dựa trên hệ thống phân loại doanh nghiệp theo mức độ rủi ro (lĩnh vực, qui mô, sản lượng, lịch sử tuân thủ, các chỉ báo bất thường từ dữ liệu,…), tránh tình trạng thanh kiểm tra chồng chéo, trùng lặp, tràn lan, gây phiền hà cho doanh nghiệp. 

"Một hệ thống hậu kiểm minh bạch, khoa học và nhất quán sẽ giúp doanh nghiệp an tâm tập trung vào hoạt động sản xuất, kinh doanh", ông Tuệ nhấn mạnh.

Đặc biệt, để vận hành có hiệu quả, cơ chế hậu kiểm cần có hệ thống dữ liệu liên thông và công nghệ số hóa dựa trên cơ sở dữ liệu dùng chung giữa các bộ, ngành, địa phương; ứng dụng trí tuệ nhân tạo vào việc phân tích dữ liệu để kịp thời phát hiện rủi ro, cảnh báo bất thường với mục tiêu hậu kiểm chính xác, nhanh gọn và triệt tiêu những phát sinh tiêu cực.

Ngoài ra, đi cùng với việc cắt giảm giấy phép, cần triển khai hoạt động hỗ trợ doanh nghiệp, đặc biệt là nhóm doanh nghiệp nhỏ và siêu nhỏ. Nhiều doanh nghiệp có thể chưa quen với cơ chế hậu kiểm, nên việc hướng dẫn, tập huấn và cung cấp thông tin là rất cần thiết. Ông Tuệ kiến nghị xây dựng một nền tảng số để doanh nghiệp tra cứu toàn bộ yêu cầu pháp lý liên quan đến ngành nghề của mình, đồng thời hỗ trợ đăng ký các thủ tục cần thiết bằng hình thức trực tuyến. Khi thông tin được chuẩn hóa và dễ tiếp cận, doanh nghiệp sẽ giảm rủi ro vi phạm và nâng cao khả năng tuân thủ.

Một điểm quan trọng nữa mà chuyên gia này nhắc đi nhắc lại là cần đánh giá tác động của chính sách trong một khoảng thời gian nhất định. Sau 12 đến 18 tháng áp dụng, cơ quan chức năng nên tổng hợp số liệu về thời gian gia nhập thị trường, số lượng doanh nghiệp thành lập mới, mức giảm chi phí tuân thủ và mức độ hài lòng của doanh nghiệp. Những dữ liệu này sẽ giúp cơ quan quản lý xác định xem có thể tiếp tục mở rộng phạm vi cắt giảm cho các ngành nghề khác hay không. Việc đánh giá định kỳ giúp chính sách không chỉ đúng mà còn trúng, phù hợp với thực tế đang vận động nhanh của nền kinh tế.

Có thể thấy việc cắt giảm giấy phép kinh doanh là một bước đi phù hợp xu hướng hiện đại hóa quản lý nhà nước và nâng cao chất lượng môi trường kinh doanh của Việt Nam. Tuy nhiên, hiệu quả của bước đi này phụ thuộc vào cách triển khai. Nếu chúng ta bảo đảm minh bạch, đồng bộ, có hệ thống hậu kiểm hiệu quả, có hoạt động hỗ trợ doanh nghiệp và có đánh giá tác động thường xuyên, thì đề xuất này sẽ trở thành động lực quan trọng thúc đẩy đầu tư, đổi mới sáng tạo, giảm chi phí và tăng khả năng cạnh tranh của nền kinh tế.

Trong bối cảnh Việt Nam đang hướng tới mục tiêu phát triển nhanh, bền vững, chuyên gia này tin rằng việc cải thiện môi trường kinh doanh nói chung và việc cắt giảm giấy phép nói riêng không chỉ là việc giảm bớt thủ tục, mà còn là nền tảng để doanh nghiệp chủ động hơn, tự tin hơn khi bước vào thị trường; qua đó đóng góp tích cực hơn vào tăng trưởng và nâng cao vị thế quốc gia. "Đây là cơ hội để chúng ta tiếp tục khẳng định tinh thần cải cách mạnh mẽ, đồng thời tạo động lực cho nền kinh tế trong giai đoạn mới", ông Tuệ nói.

Giang Oanh