Gìn giữ nghệ thuật hát Then đàn Tính - di sản văn hóa dân tộc

Bảo tồn từ trái tim và lan tỏa bằng tình yêu dân tộc

Giữa thăng trầm của cuộc sống, tại Làng Văn hoá các dân tộc Việt Nam có một nghệ nhân vẫn lặng lẽ, bền bỉ giữ gìn và truyền lại những tinh hoa của loại hình nghệ thuật dân gian đặc sắc này, đó là Nghệ nhân ưu tú (NNƯT) Nguyễn Thị Xuyến - người không chỉ đam mê hát Then, đàn Tính mà còn xem đây là sự nghiệp cả đời, là trách nhiệm và tình yêu với văn hóa dân tộc.

Từng nốt nhạc đàn Tính cất lên như vỗ về tâm hồn người nghe, đưa họ lạc vào không gian huyền bí của văn hóa dân tộc Tày. Khi tiếng Then vang lên, không gian như bừng sáng, tình yêu quê hương của đồng bào Tày hiện diện qua từng câu hát, từng lời ca, khiến trái tim người nghe như được nối dài với đất trời, với những giá trị văn hóa sâu lắng.

Nhớ lại những ngày đầu tiếp xúc với âm nhạc truyền thống, NNƯT Nguyễn Thị Xuyến của dân tộc Tày (Thái Nguyên) chia sẻ: "Ngày bé, tôi lớn lên trong tiếng hát của bà, của mẹ, trong âm thanh của đàn Tính vang vọng khắp làng. Những âm thanh ấy tự nhiên, gần gũi đến mức tôi không bao giờ nghĩ mình sẽ phải bảo tồn chúng. Nhưng rồi khi nhận ra ngày càng ít người còn nhớ đến những giai điệu ấy, tôi quyết tâm học hỏi và trở thành người gìn giữ, truyền dạy hát Then, đàn Tính".

Văn hóa dân tộc không thể chỉ là chuyện của quá khứ, mà phải sống mãi trong lòng mỗi đồng bào Tày. Đó là lý do tôi quyết tâm bảo tồn và gìn giữ những giá trị văn hóa truyền thống của dân tộc mình", NNƯT tâm tình giọng trầm sâu lắng, đầy trách nhiệm.

Hát Then và đàn Tính không chỉ là những bản nhạc hay giai điệu bình dị, mà ở đó còn chứa đựng những giá trị văn hóa tinh thần sâu sắc, lưu giữ những câu chuyện, huyền thoại và bài học về cuộc sống, thiên nhiên. Đặc biệt, đàn Tính với âm thanh trầm bổng đặc biệt, luôn đóng vai trò quan trọng trong các buổi lễ hội, nghi lễ của người Tày. Hát Then và đàn Tính không chỉ là những bản nhạc trình diễn đơn thuần, mà là sự kết nối giữa quá khứ và hiện tại, giữa các thế hệ, giữa người dân Tày và bạn bè mọi miền. 

Những điệu hát ấy không chỉ là âm nhạc, mà còn là sợi dây kết nối giữa các nền văn hóa, giữa cái riêng và cái chung trong đại gia đình các dân tộc Việt Nam.

Năm 2023, bà Nguyễn Thị Xuyến vinh dự được phong tặng danh hiệu Nghệ nhân ưu tú - một sự ghi nhận xứng đáng cho những đóng góp của bà trong việc bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa dân tộc. Nhưng đối với bà, danh hiệu ấy không chỉ là vinh quang cá nhân mà còn là nguồn động lực để bà tiếp tục cống hiến cho nghệ thuật, cho cộng đồng.

"Vinh dự là thế, nhưng tôi hiểu rằng trách nhiệm của mình còn lớn hơn nữa. Tôi không chỉ muốn bảo tồn cho riêng mình, mà muốn truyền dạy cho các thế hệ sau, để những giá trị này không bị mai một", NNƯT Nguyễn Thị Xuyến bày tỏ bằng ánh mắt long lanh với bao chứa đựng, niềm hy vọng và trách nhiệm về lưu truyền nghệ thuật hát Then đàn Tính.

Lan tỏa giá trị của hát Then trong cộng đồng

Hát Then, đàn Tính là loại hình nghệ thuật dân gian có lịch sử lâu đời, gắn bó mật thiết với đời sống tinh thần của dân tộc Tày, Nùng. Với ý thức về tầm quan trọng của việc bảo tồn di sản, những người yêu thích nghệ thuật hát Then đã không ngừng nỗ lực để giữ gìn, phát huy giá trị của Then tính.

Bảo tồn không chỉ là việc giữ lại những làn điệu Then hay tiếng đàn Tính, mà còn là một hành trình sống động, là sự lan tỏa từ trái tim đến trái tim, là việc truyền lại cho các thế hệ sau tình yêu sâu sắc với di sản văn hóa của ông cha. Những giá trị ấy không chỉ là tài sản vô giá mà còn là linh hồn của mỗi dân tộc, là phần cốt lõi gắn kết mỗi người với cội nguồn, với đất mẹ.

"Không thể bảo tồn một cách máy móc. Văn hóa phải được sống, phải được hòa vào nhịp sống đương đại mà không làm mất đi bản sắc. Điều này chỉ có thể thực hiện khi thế hệ trẻ hiểu và yêu quý văn hóa của mình", NNƯT Nguyễn Thị Xuyến chia sẻ.

Với tâm huyết ấy, NNƯT Nguyễn Thị Xuyến đã mở những lớp học về những điệu hát Then, những kỹ thuật của đàn Tính, đồng thời truyền mọi người một tình yêu sâu sắc đối với di sản văn hóa của dân tộc.

Những lớp học ấy không chỉ là nơi trao truyền kiến thức mà còn là không gian kết nối tâm hồn, nơi mà từng giai điệu Then và mỗi tiếng đàn Tính như thấm vào máu thịt của mọi thế hệ trẻ, để họ cảm nhận được cái đẹp vĩnh hằng của âm nhạc dân tộc.

Cùng với đó, bà còn không ngừng thúc đẩy các hoạt động giao lưu văn hóa, tổ chức những buổi diễn tại các hội thảo văn hóa, tại các chương trình Liên hoan nghệ thuật, khiến hát Then và đàn Tính không chỉ được bảo tồn trong lòng người dân Tày mà còn lan tỏa ra thế giới, làm sống dậy những giá trị văn hóa Việt Nam trong ánh mắt của bạn bè quốc tế.

Âm nhạc truyền thống chính là cây cầu vững chắc kết nối những con người, giúp họ hiểu nhau hơn, hiểu được những giá trị chung của nhân loại. Bởi chỉ khi văn hóa được tiếp nối, không chỉ được sống trong ký ức mà còn mãi vươn xa trong trái tim của mỗi người, khi mỗi người đều biết yêu thương và bảo vệ những giá trị cội nguồn, thì di sản ấy mới thực sự tồn tại bền vững.

Hát Then và đàn Tính là hai di sản văn hóa của người Tày, không chỉ là những giai điệu hay âm thanh tuyệt vời, mà còn là nhịp đập của một dân tộc, là phần không thể thiếu trong đời sống tinh thần của mỗi người Tày và là biểu tượng của sự trường tồn, bền vững của một văn hóa dân tộc. 

Với NNƯT Nguyễn Thị Xuyến, âm nhạc dân tộc Tày chính là di sản cần được gìn giữ, là nguồn cảm hứng bất tận, ngọn lửa thắp sáng niềm tự hào dân tộc, là "cây cầu" kết nối quá khứ với hiện tại và tương lai. Qua mỗi giai điệu hát Then, qua từng tiếng đàn Tính, văn hóa dân tộc Tày sẽ không bao giờ lụi tàn. Văn hóa dân tộc sẽ mãi trong trái tim những người yêu mến, trân trọng di sản của dân tộc và lan tỏa rộng khắp, trở thành tài sản vô giá của nhân loại.

Minh Thuý- Văn Hiền