Hoàn thiện thể chế phổ biến, giáo dục pháp luật đáp ứng yêu cầu xây dựng nhà nước pháp quyền

Phát biểu khai mạc Hội thảo, Thứ trưởng Bộ Tư pháp Nguyễn Thanh Ngọc nhấn mạnh, đây là một trong những hội thảo rất thiết thực và có ý nghĩa trong giai đoạn hiện nay, đặc biệt khi Bộ Tư pháp được giao chủ trì xây dựng, sửa đổi, bổ sung Luật Phổ biến, giáo dục pháp luật (PBGDPL) vào năm 2026 nhằm đáp ứng yêu cầu công tác trong kỷ nguyên mới.

Trong giai đoạn hiện nay, yêu cầu của Đảng và Nhà nước đặt ra là phải nâng cao chất lượng, hiệu quả của công tác PBGDPL, hướng tới mục tiêu xây dựng một văn hóa tuân thủ pháp luật. Để có được văn hóa đó, công tác giáo dục pháp luật phải đi trước một bước và cần được thực hiện như một cuộc cách mạng. Muốn làm được điều đó, chúng ta phải nhận diện và đánh giá chính xác những hạn chế, bất cập của Luật PBGDPL hiện hành để có cơ sở tiếp tục hoàn thiện.

Thứ trưởng Nguyễn Thanh Ngọc mong muốn các chuyên gia, đại diện các cơ quan pháp chế của các bộ, ngành, địa phương sẽ đưa ra những đánh giá về các kết quả đạt được của Luật trong thời gian qua. Đồng thời, nhận diện, chỉ ra những điểm còn bất cập, từ đó, đề xuất giải pháp để hoàn thiện Luật PBGDPL; giúp Cục PBGDPL, Bộ Tư pháp và Hội đồng PBGDPL có cơ sở để sửa đổi, bổ sung Luật, đạt được các mục tiêu đã đề ra.

Yêu cầu đổi mới toàn diện công tác PBGDPL

Báo cáo dẫn đề tại Hội thảo, ông Phan Hồng Nguyên, Phó Cục trưởng Cục PBGDPL và Trợ giúp pháp lý, Bộ Tư pháp cho hay, công tác PBGDPL ngày càng được Đảng, Nhà nước quan tâm, gắn với yêu cầu xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa. Nghị quyết số 27-NQ/TW ngày 09/11/2022 của Ban Chấp hành Trung ương về tiếp tục xây dựng và hoàn thiện nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam trong giai đoạn mới và Nghị quyết số 66-NQ/TW ngày 30/04/2025 của Bộ Chính trị về đổi mới công tác xây dựng và thi hành pháp luật đáp ứng yêu cầu phát triển đất nước trong kỷ nguyên mới, đều nhấn mạnh thượng tôn Hiến pháp, pháp luật, xây dựng văn hóa tuân thủ pháp luật, đặt ra yêu cầu đổi mới toàn diện công tác PBGDPL.

Trên cơ sở đó, Chính phủ đã đề nghị đưa dự án Luật PBGDPL (sửa đổi) vào Chương trình lập pháp năm 2026 để trình Quốc hội xem xét, thông qua tại Kỳ họp thứ 2, Quốc hội khóa XVI (tháng 10/2026). Ngày 26/9, Ủy ban Thường vụ Quốc hội đã thông qua Nghị quyết về chương trình lập pháp năm 2026, trong đó có nhiệm vụ sửa đổi Luật PBGDPL.

Sau hơn 12 năm thi hành, Luật PBGDPL năm 2012 đã tạo nền tảng pháp lý, góp phần nâng cao nhận thức pháp luật, tăng cường hiệu quả quản lý xã hội, phát triển kinh tế-xã hội. Tuy vậy, vẫn còn nhiều bất cập như trách nhiệm PBGDPL của các cơ quan Trung ương và địa phương chưa rõ ràng; một số quy định không còn phù hợp với chủ trương phân cấp, phân quyền; chưa thống nhất với các luật về giáo dục, ngân sách, tiếp cận thông tin; chưa có quy định về truyền thông dự thảo chính sách;…

Trên cơ sở đó, báo cáo đề xuất định hướng sửa đổi Luật PBGDPL năm 2012 tập trung vào các nhóm vấn đề: Xác định rõ vị trí, vai trò Luật PBGDPL trong hệ thống pháp luật; phân định, quy định cụ thể trách nhiệm cơ quan, tổ chức, cá nhân; bổ sung nội dung truyền thông chính sách, hình thức PBGDPL hiện đại dựa trên công nghệ thông tin, chuyển đổi số; đổi mới cơ chế xây dựng, bồi dưỡng đội ngũ báo cáo viên; xây dựng chính sách đặc thù cho nhóm yếu thế, đồng bào dân tộc thiểu số; hoàn thiện cơ chế tài chính, khuyến khích xã hội hóa, huy động nguồn lực xã hội…

Cần mở rộng phạm vi thông tin pháp luật được phổ biến

Tại Hội thảo, ông Onishi Hiromichi, chuyên gia dài hạn của Dự án JICA đã trình bày những xu hướng chính trong hoàn thiện thể chế, chính sách liên quan đến hoạt động cung cấp thông tin, PBGDPL tại Nhật Bản, đặc biệt là vấn đề ứng dụng công nghệ thông tin, chuyển đổi số, AI và giáo dục pháp luật trong trường học... Qua đó, cung cấp chất liệu, thông tin để Việt Nam tiếp tục nghiên cứu, tham khảo, vận dụng phù hợp trong quá trình kiến nghị, đề xuất và hoàn hiện thể chế đối với công tác PBGDPL trong thời gian tới.

TS. Nguyễn Thị Kim Thoa, nguyên Vụ trưởng Vụ Pháp luật hình sự-hành chính, Bộ Tư pháp cho rằng, cần mở rộng phạm vi thông tin pháp luật được phổ biến, không chỉ giới hạn trong văn bản quy phạm pháp luật.

Theo bà Thoa, các thông tin liên quan đến chế độ, chính sách, kế hoạch, quy hoạch phát triển kinh tế - xã hội; dự toán, quyết toán ngân sách; quản lý, sử dụng vốn đầu tư công, viện trợ, quỹ xã hội; đất đai, bồi thường, tái định cư; hoạt động doanh nghiệp nhà nước…đều có ý nghĩa quan trọng, giúp người dân bảo vệ quyền lợi, giám sát, phản biện và tham gia góp ý chính sách. Do vậy, nội dung phổ biến trong Luật PBGDPL cần được bổ sung để phản ánh đầy đủ nhu cầu thực tiễn.

Đồng thời nhấn mạnh, với văn bản quy phạm pháp luật, việc phổ biến vẫn thực hiện theo Luật PBGDPL; còn các loại thông tin khác sẽ tuân thủ Luật Tiếp cận thông tin và luật chuyên ngành. Cách tiếp cận này bảo đảm quyền tiếp cận thông tin, phát huy dân chủ và nâng cao hiệu quả quản lý xã hội bằng pháp luật.

Bà Phạm Thúy Hạnh, Phó Vụ trưởng Vụ Pháp luật (VPCP) nhấn mạnh, cần phân định rõ trách nhiệm của bộ, ngành và Hội đồng PBGDPL, tránh chồng chéo. Hội đồng nên tập trung định hướng, giám sát hơn là trực tiếp triển khai. Theo bà Hạnh, công tác PBGDPL không chỉ dừng ở truyền thông sau ban hành mà là quá trình xuyên suốt trước, trong và sau xây dựng chính sách. Truyền thông chính sách cần có vai trò dẫn dắt, định hướng. Bà dẫn ví dụ Cổng TTĐT Chính phủ đang làm tốt vai trò này. Đây là kênh cung cấp thông tin chính thống, chuẩn xác, bài bản và được cập nhật nhanh chóng, bảo đảm an toàn thông tin.

Phát biểu tại Hội thảo, Cố vấn trưởng Dự án JICA tại Việt Nam Chinone Koichi khẳng định, mục đích của công tác PBGDPL là đưa thông tin về quy định của pháp luật đến người dân và doanh nghiệp, giúp họ hiểu đúng đắn về quyền lợi và nghĩa vụ của mình. Từ đó, hình thành thái độ và ý thức tuân thủ, thượng tôn pháp luật. Có thể coi đây là nền tảng để xây dựng một quốc gia được quản lý bằng pháp luật. Qua đó, việc sửa đổi, hoàn thiện Luật PBGDPL là một công việc rất cần thiết và quan trọng.

Khẳng định vị trí, vai trò công tác PBGDPL

Kết luận Hội thảo, Thứ trưởng Bộ Tư pháp Nguyễn Thanh Ngọc nhấn mạnh, các chia sẻ của chuyên gia Nhật Bản và đại biểu tại Hội thảo là nguồn thông tin quý để Bộ Tư pháp tham khảo, nghiên cứu, đề xuất sửa đổi Luật PBGDPL.

Theo Thứ trưởng, quá trình hoàn thiện thể chế, chính sách về PBGDPL phải thể chế hóa đầy đủ, kịp thời các quan điểm, chủ trương của Đảng, xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa, văn hóa tuân thủ pháp luật, bảo đảm quyền con người, quyền công dân; nghiên cứu, mở rộng phạm vi điều chỉnh của Luật PBGDPL để bảo vệ các vấn đề mới như quy định về chuyển đổi số, vai trò của Cổng Thông tin pháp luật quốc gia trong truyền thông chính sách về pháp luật.

Đồng thời, cần kiểm soát để bảo đảm tính tương thích, thống nhất với các luật liên quan như Luật Tiếp cận thông tin, Luật Giáo dục, Luật Ban hành văn bản quy phạm pháp luật.

Về phân cấp, phân quyền, cần nghiên cứu lại mô hình tổ chức và cơ chế phân cấp, phân quyền trong công tác PBGDPL để phù hợp với mô hình tổ chức chính quyền địa phương hiện nay và nâng cao tính chủ động, hiệu quả ở cơ sở. Mở rộng và xác định rõ hơn về vai trò, trách nhiệm của các chủ thể xã hội tham gia công tác PBGDPL…

Thứ trưởng đề nghị cần tiếp tục đổi mới tư duy xây dựng pháp luật, tạo đột phá từ quản lý, cơ chế đến cách thức tổ chức; thúc đẩy ứng dụng công nghệ số, AI, huy động nguồn lực xã hội và ngân sách nhà nước, qua đó khẳng định vị trí, vai trò công tác PBGDPL, góp phần xây dựng nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa theo tinh thần Nghị quyết 27.

Diệu Anh