Kiểm tra, xử lý vi phạm khai thác IUU phải thực chất, minh bạch, có bằng chứng rõ ràng

Tính đến ngày 29/11, các bộ, ngành, địa phương đã hoàn thành 101/101 nhiệm vụ được Thủ tướng Chính phủ giao.

Tuy nhiên, Phó Thủ tướng Trần Hồng Hà đánh giá, tháng cao điểm quốc gia về chống khai thác IUU đã kết thúc, nhưng mục tiêu đặt ra sau hơn 8 năm là gỡ "thẻ vàng IUU" của Ủy ban châu Âu (EC) vẫn chưa đạt được, đòi hỏi phải hành động quyết liệt hơn trong thời gian tới.

Từ thực tế lực lượng chức năng khó kiểm soát hoạt động trên không gian biển rộng lớn, Phó Thủ tướng đề nghị thay đổi cách thức giám sát hoạt động của tàu cá, trong đó tập trung kiểm soát trên bờ và ứng dụng công nghệ số, viễn thông. Phó Thủ tướng yêu cầu kiên trì xây dựng và hoàn thiện cơ sở dữ liệu nghề cá quốc gia, coi đây là "giải pháp phải làm bằng được" để giám sát toàn diện tàu cá và truy xuất nguồn gốc thủy sản khai thác.

Theo Phó Thủ tướng, khi hệ thống dữ liệu hoàn chỉnh, Việt Nam có thể trực tiếp trao đổi với EC, cung cấp đầy đủ thông tin về tàu vi phạm, tàu nằm bờ, xuất xứ hàng hóa thủy sản, quá trình cấp phép, tiến độ xử lý vi phạm…

Phó Thủ tướng đề nghị các bộ, ngành và địa phương báo cáo tập trung về tiến độ xây dựng VNFishbase. Trong tuần, các đoàn công tác sẽ xuống địa phương để kiểm tra thực tế, gồm: Lực lượng Biên phòng, các cảng cá, chi cục Thủy sản và việc quản lý tàu cá, nhằm đánh giá "chuyển biến thật hay chỉ trên giấy".

Về xử phạt hành chính trong lĩnh vực thủy sản, Phó Thủ tướng yêu cầu Bộ Nông nghiệp và Môi trường có văn bản trả lời EC, làm rõ việc thực thi khung pháp lý mới sau khi sửa đổi các Nghị định 37/2024/NĐ-CP, Nghị định 38/2024/NĐ-CP. Đồng thời, nhiều đoàn công tác cần được thành lập để kiểm tra các địa phương về các tồn tại trong công tác phòng, chống khai thác IUU, gồm: Bộ Nông nghiệp và Môi trường; Bộ Công an; Thanh tra Chính phủ; Bộ Quốc phòng…

Phó Thủ tướng nhấn mạnh, "việc trao đổi với EC phải dựa trên văn bản, số liệu, kết quả thực tế".

Đã xử lý "100% vụ việc vi phạm"

Thứ trưởng Bộ Nông nghiệp và Môi trường Phùng Đức Tiến cho biết ngành nông nghiệp đã triển khai quyết liệt các giải pháp chống khai thác IUU và đạt kết quả rõ rệt. Các địa phương đã xử lý "100% vụ việc vi phạm", với tổng số hơn 4.037 vụ bị xử phạt, số tiền phạt khoảng 162 tỷ đồng. Lực lượng chức năng cũng đã khởi tố 91 vụ việc liên quan đến khai thác IUU, với 138 bị can.

Trong số 71 tàu cá Việt Nam bị nước ngoài bắt giữ, các cơ quan chức năng đã xử lý 53 tàu, tương đương gần 74%. Số còn lại đang tiếp tục được xác minh để làm rõ từng trường hợp, bao gồm cả các trường hợp sử dụng biển số giả hoặc chủ tàu không còn sinh sống tại địa phương, gây khó khăn cho công tác xử lý.

Tổng số tàu cá hiện có của các địa phương đã đăng ký và được cập nhật trên Cơ sở dữ liệu quốc gia về nghề cá (VNFishbase) là 79.243/79.243 chiếc. Các tàu cá không đủ điều kiện hoạt động đã được kiểm soát, giao xã/phường, lực lượng quản lý vị trí neo đậu.

Trong tuần, cơ quan công an đã đưa ra xét xử 2 vụ/3 bị cáo về tội "Tổ chức cho người khác xuất cảnh, nhập cảnh trái phép", và tội "Cản trở hoặc gây rối loạn hoạt động của mạng máy tính, mạng viễn thông, phương tiện điện tử"; 100% tàu cá mất kết nối Thiết bị giám sát hành trình (VMS), vượt ranh giới trên biển đã được xử lý.

Liên quan đến một số lô cá kiếm xuất khẩu sang EU bị cảnh báo, Thứ trưởng Phùng Đức Tiến cho biết đây là các lô hàng liên quan tới hai doanh nghiệp tại Khánh Hòa. Bộ Nông nghiệp và Môi trường đã chỉ đạo rà soát toàn bộ hồ sơ, làm rõ nghi vấn gian lận, đồng thời phối hợp với Bộ Tài chính đối chiếu số liệu đầu vào – đầu ra của chuỗi cung ứng để phục vụ xử lý theo quy định.

Thứ trưởng Phùng Đức Tiến khẳng định Bộ Nông nghiệp và Môi trường đang hoàn thiện đầy đủ hồ sơ và cung cấp dữ liệu phục vụ đoàn EC trong quá trình kiểm tra. Cùng với đó, Bộ Nông nghiệp và Môi trường đang phối hợp với các cơ quan liên quan để sửa đổi Luật Thủy sản và hệ thống nghị định, thông tư nhằm bảo đảm sự phù hợp, đồng bộ khi ban hành trong thời gian tới.

Một lần nữa, Phó Thủ tướng Trần Hồng Hà nhấn mạnh, công tác kiểm tra và xử lý vi phạm trong quản lý thủy sản phải thực chất, minh bạch và có bằng chứng rõ ràng, "kiểm tra nội dung gì, bằng cách nào, có ghi hình, ảnh, hồ sơ, biên bản, hóa đơn nộp tiền, giấy phép bị thu hồi, tài sản bị tịch thu", tránh tình trạng chỉ báo cáo hình thức; kết quả thực tế, có hồ sơ, biên bản, hình ảnh mới đảm bảo tính tin cậy và thể hiện Việt Nam thực hiện nghiêm túc các biện pháp phòng, chống khai thác IUU.

Đề cập đến trường hợp gian lận nguồn gốc nguyên liệu thủy sản chế biến để xuất khẩu cá kiếm tại Khánh Hòa, Phó Thủ tướng yêu cầu tỉnh Khánh Hòa phải chịu trách nhiệm, sử dụng mọi biện pháp (hải quan, thanh tra, điều tra…) để làm rõ và báo cáo chi tiết hình thức xử phạt, nguyên nhân gian lận, số liệu cụ thể ngay trong tuần này. "Nếu có vi phạm, phải xử lý đến cùng. Nếu có dấu hiệu tội phạm hình sự, phải chuyển sang xử lý hình sự và công khai thông tin trên báo, đài".

Báo cáo Phó Thủ tướng về tiến độ triển khai các nhiệm vụ liên quan đến VNFishbase, đại diện Tập đoàn Công nghiệp – Viễn thông Quân đội (Viettel) cho biết, các tàu cá được cập nhật thông tin đầy đủ, bao gồm dữ liệu về chủ tàu, thuyền viên, và các quá trình xuất nhập bến, truy vấn trực tiếp từ Cơ sở dữ liệu Quốc gia về dân cư. Hệ thống cũng tích hợp dữ liệu xử phạt hành chính, giúp quản lý vi phạm trên biển và bờ một cách đồng bộ.

Quy trình quản lý liên quan đến đóng mới, đăng ký, đăng kiểm, cải hoán, chuyển nhượng và giám sát kỹ thuật được Bộ Nông nghiệp và Môi trường xây dựng, cập nhật liên tục để đảm bảo dữ liệu "đúng, đủ, sạch, sống".

Đại diện Viettel nhấn mạnh sự cần thiết của việc liên thông hệ thống giám sát hành trình (VMS) và các phân hệ phụ trợ, sẽ giúp quản lý tàu cá, giám sát hoạt động khai thác thủy sản và xử lý vi phạm được hiệu quả, minh bạch và đồng bộ; đồng thời đề xuất Bộ Nông nghiệp và Môi trường xây dựng đề án tổng thể về quản lý chuyển đổi số trong khai thác và nuôi trồng thủy sản, nhằm quản lý chặt chẽ quá trình truy xuất nguồn gốc.

Đại diện Viettel khẳng định, các doanh nghiệp công nghệ sẵn sàng hỗ trợ triển khai hệ thống, đảm bảo dữ liệu tích hợp, minh bạch và thuận lợi cho quản lý, cải thiện thủ tục hành chính, giám sát tàu thuyền, thuyền viên khi ra khơi, thậm chí có thể mở rộng sang quản lý, truy xuất nguồn gốc đối với thủy sản được nuôi trên biển.

Phó Thủ tướng cho rằng, "một bộ dữ liệu tích hợp, liên thông và đa mục tiêu như vậy sẽ giúp quản lý thuận lợi, cải thiện và minh bạch thủ tục hành chính. Các thông tin về tàu thuyền có thể truy xuất tự động, kể cả sau vài ngày ra khơi, từ đó nâng cao hiệu quả giám sát và quản lý; cũng như thuyết phục các đối tác quốc tế về công tác phòng, chống khai thác IUU của Việt Nam.

Cũng tại phiên họp, đại diện Hiệp hội Chế biến và Xuất khẩu Thủy sản (VASEP) đã báo cáo về thông tin Hoa Kỳ đã từ chối công nhận tương đương 12 nghề khai thác hải sản của Việt Nam theo Đạo luật Bảo vệ thú biển (MMPA), kèm theo đó là các rào cản thương mại, rào cản kỹ thuật đối với thủy sản và hàng hóa xuất khẩu của Việt Nam.

Hiện nay, VASEP đang phối hợp chặt chẽ với Bộ Nông nghiệp và Môi trường, các chuyên gia để rà soát, hoàn thiện báo cáo liên quan đến 12 nghề khai thác không được Hoa Kỳ công nhận tương đương để gửi lại phía Hoa Kỳ.

Đồng thời, VASEP cũng đề xuất triển khai song song công tác cấp giấy chứng nhận xuất khẩu (COI) cho 14 nghề khai thác thủy sản được Hoa Kỳ xác định tương đương, bảo đảm nguyên liệu thủy sản khai thác phục vụ chế biến xuất khẩu và đáp ứng các yêu cầu pháp lý của Hoa Kỳ.

Phó Thủ tướng lưu ý, việc hoàn thiện cơ sở pháp lý và triển khai biện pháp kỹ thuật trong giám sát hoạt động khai thác thủy sản phải rõ ràng, bảo đảm hiệu lực thi hành, hài hòa với các yêu cầu của Hoa Kỳ và EC. Bộ Nông nghiệp và Môi trường cần tăng cường phối hợp trực tiếp với các cơ quan, hiệp hội và chuyên gia khi thực hiện các cuộc đối thoại, làm việc với phía EC, Hoa Kỳ.

Hướng tới xây dựng cơ sở dữ liệu quốc gia gồm cả khai thác và nuôi trồng thủy sản

Kết luận phiên họp, Phó Thủ tướng nhấn mạnh, từ nay đến ngày 15/12 là thời hạn quan trọng để hoàn tất các nhiệm vụ, giải quyết các vấn đề tồn đọng liên quan đến phòng, chống IUU.

Các bộ, ngành liên quan tiếp tục kiểm tra, đánh giá kỹ các số liệu về tàu cá vi phạm, đặc biệt là những tàu bị bắt do khai thác trái phép và xâm phạm lãnh hải nước khác; giải trình rõ ràng sự chênh lệch giữa số liệu Việt Nam cung cấp và số liệu của EC, làm rõ các lý do khách quan, ví dụ như tàu hoạt động tại vùng biển chồng lấn, tranh chấp thì không thể coi là vi phạm.

Các địa phương chịu trách nhiệm trong xử lý vi phạm hành chính, cũng như xử lý hình sự các trường hợp tàu cá bị bắt giữ ở nước ngoài. Đồng thời, các cơ quan phải cung cấp hóa đơn, biên bản tịch thu tài sản, giấy phép bị hủy và hình ảnh minh chứng để chứng minh việc xử lý đã được thực hiện đầy đủ. Các trường hợp không thể xử lý do hết thời hiệu hoặc các tình huống đặc biệt cũng cần được giải thích rõ ràng. Mục tiêu là xử lý 100% vi phạm, đồng thời công khai, minh bạch với EC và cộng đồng quốc tế.

Phó Thủ tướng yêu cầu tiến hành kiểm tra toàn diện, không chỉ trên giấy tờ mà phải đi thực địa, đánh giá dữ liệu về các trường hợp đã xử lý hình sự, hành chính. Đặc biệt là cần kiểm tra kỹ việc lắp đặt, duy trì kết nối VMS, việc thực hiện các thủ tục hành chính liên quan đến xử phạt, cấp chứng nhận xuất xứ, quản lý cảng cá, số tàu không đủ điều kiện hoạt động, đảm bảo dữ liệu chính xác và minh bạch…

Liên quan đến VNFishbase, Phó Thủ tướng nhấn mạnh, khi kiểm tra tại các cơ sở, cần xác định rõ hệ thống có vận hành đúng như báo cáo, mô tả là "liên thông, tích hợp, đa mục tiêu, hướng tới tiêu chuẩn đúng, đủ, sạch, sống". Nếu còn thiếu sót, ngay trong tuần này, Bộ Nông nghiệp và Môi trường chủ trì rà soát, xây dựng, hoàn thiện Quy chế khai thác, quản lý dữ liệu, rà soát và hoàn thiện các quy trình liên quan. Trong đó, quy chế phải xác định rõ ai được tham gia, ai được sử dụng chức năng gì, và trách nhiệm của từng người sử dụng. Đặc biệt, chủ tàu, thuyền trưởng phải chịu trách nhiệm về nhật ký khai thác, theo dõi tuyến hành trình và kê khai đánh bắt.

Dữ liệu này sẽ phục vụ cho việc cấp giấy phép, chứng nhận và các thủ tục liên quan. "Đây là công tác rà soát, không phải xây dựng mới toàn bộ hệ thống, làm đến đâu rà soát đến đó", Phó Thủ tướng nhấn mạnh.

Đồng thời, Viettel và VNPT phối hợp với Bộ Nông nghiệp và Môi trường rà soát VNFishbase, xây dựng cơ sở dữ liệu quốc gia toàn diện, bao gồm cả khai thác và nuôi trồng.

Đối với các địa phương, Phó Thủ tướng yêu cầu đánh giá hiệu quả việc vận hành VNFishbase, thử nghiệm và bổ sung hướng dẫn cảng tư nhân tham gia quản lý tàu thuyền và chứng nhận. Bên cạnh đó, các địa phương phải sớm trình Chính phủ dự án sinh kế cho chuyển đổi nghề cá, bao gồm ứng dụng công nghệ cao nuôi trồng xa bờ và phát triển nghề dịch vụ, du lịch.

Giải quyết dứt điểm các vấn đề còn xung đột về pháp lý và kỹ thuật

Liên quan đến các tiêu chuẩn quốc tế về ngành nghề khai thác thủy sản, Phó Thủ tướng đề nghị các bộ, ngành và VASEP tiếp tục rà soát và sửa đổi Luật Thủy sản để bảo đảm hài hòa với các yêu cầu pháp lý của Hoa Kỳ, Liên minh châu Âu và một số quốc gia khác.

Việc rà soát phải đầy đủ, không được bỏ sót, và trong thời gian chờ Luật Thủy sản được thông qua, các đơn vị cần chuẩn bị báo cáo về tính phù hợp pháp luật, bao gồm các vấn đề về loài động vật cần bảo vệ, 12 ngành nghề khai thác thủy sản không được Hoa Kỳ công nhận tương đương và 14 ngành nghề được công nhận tương đương; đồng thời đề xuất ban hành Nghị quyết của Chính phủ về bảo vệ môi trường, quản lý ngành nghề khai thác thủy sản, bảo đảm quyền, nghĩa vụ của người dân được thực thi đúng luật và đáp ứng yêu cầu quốc tế, giải quyết dứt điểm các vấn đề còn xung đột về pháp lý và kỹ thuật với các quy định của Hoa Kỳ, EU, và một số quốc gia khác.

Về công tác phối hợp trong đối thoại, làm việc với các đối tác quốc tế như EC, Hoa Kỳ, Phó Thủ tướng yêu cầu Bộ Ngoại giao, Bộ Tư pháp cử cán bộ có chuyên môn pháp luật và ngoại ngữ tham gia hỗ trợ cho Bộ Nông nghiệp và Môi trường. Các báo cáo và dữ liệu phải được chuẩn bị đầy đủ, minh bạch, sẵn sàng thử nghiệm để EC kiểm tra.

Minh Khôi