Kỷ nguyên mới trong phòng, chống sốt xuất huyết với vaccine

Sốt xuất huyết đang là mối đe dọa nghiêm trọng đối với sức khỏe cộng đồng tại Đông Nam Á và đã trở thành vấn đề toàn cầu, ảnh hưởng đến một nửa dân số thế giới. Trong nỗ lực phòng chống sốt xuất huyết, việc triển khai các giải pháp phòng ngừa chủ động cùng với các biện pháp hiện tại là điều cần thiết. Chỉ trong 50 năm qua, số ca mắc sốt xuất huyết đã tăng gấp 30 lần. Năm 2023, thế giới ghi nhận con số kỷ lục 6,5 triệu ca và dự kiến năm 2024, con số này sẽ tăng gấp đôi, tính đến nay đạt 13,3 triệu ca.

Tại Việt Nam, quốc gia đã được Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) liệt kê vào danh sách các nước đang chịu ảnh hưởng nặng nề nhất của sốt xuất huyết, bệnh đã lan rộng ra phạm vi cả nước. Trong số các quốc gia có số ca mắc sốt xuất huyết cao nhất thế giới, năm 2022, Việt Nam ghi nhận khoảng 360 nghìn ca sốt xuất huyết - gấp 5 lần số ca mắc năm 2021.

Biến đổi khí hậu, ô nhiễm môi trường, bùng nổ các khu dân cư tự phát và tốc độ đô thị hóa nhanh chóng đã góp phần tạo môi trường thuận lợi cho muỗi sinh sản, làm bệnh lây lan mạnh hơn, khiến sốt xuất huyết trở nên khó kiểm soát.

Trước thực trạng này, phóng viên Báo Điện tử Chính phủ đã có cuộc trò chuyện với ông Dion Warren, Tổng Giám đốc phụ trách khu vực Ấn Độ - Đông Nam Á (I-SEA) của Takeda, để tìm hiểu tác động của vaccine sốt xuất huyết đối với sức khỏe người dân Việt Nam cũng như kế hoạch sắp tới của công ty trong việc chung tay chống lại căn bệnh này.

Vaccine mang đến giải pháp bền vững và dài hạn

Thưa ông Warren, ông có thể giải thích vì sao sốt xuất huyết là mối đe dọa kéo dài ở các khu vực như Đông Nam Á và tại sao vaccine sốt xuất huyết lại cần thiết hơn bao giờ hết?

ÔNg Dion Warren: Sốt xuất huyết là căn bệnh phức tạp, gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe cộng đồng, đặc biệt ở những quốc gia như Việt Nam với khí hậu nhiệt đới cùng mật độ dân cư đông đúc đang tạo điều kiện thuận lợi cho virus lây lan. Trong những năm gần đây, biến đổi khí hậu khiến số ca mắc bệnh ngày càng tăng, làm tình hình trở nên nghiêm trọng hơn. Loài muỗi Aedes, tác nhân truyền bệnh, rất khó kiểm soát bằng các phương pháp truyền thống. Đáng chú ý, sốt xuất huyết có bốn tuýp huyết thanh khác nhau và nhiễm một tuýp chỉ mang lại miễn dịch tạm thời với chính tuýp đó. Điều này khiến người bệnh dễ dàng bị tái nhiễm bởi các tuýp khác.

Sự ra đời của vaccine sốt xuất huyết an toàn và hiệu quả là một sự bổ sung quan trọng vào các biện pháp phòng ngừa sốt xuất huyết. Dù các biện pháp kiểm soát môi trường và vector truyền bệnh vẫn đóng vai trò then chốt, nhưng các biện pháp này cũng có hạn chế. Do đó, chúng ta cần áp dụng các chiến lược toàn diện, phối hợp giữa tiêm chủng và các biện pháp dự phòng khác như làm sạch môi trường, kiểm soát vector và tăng cường nhận thức của người dân để giúp kiểm soát dịch bệnh. Vaccine mang đến giải pháp bền vững và dài hạn hơn, giúp giảm đáng kể số ca mắc mới và các ca bệnh nặng phải nhập viện, từ đó giảm áp lực cho hệ thống y tế mỗi năm.

Vaccine sốt xuất huyết được phát triển như thế nào? Những thách thức lớn nhất trong việc tạo ra loại vaccine bảo vệ chống lại nhiều tuýp huyết thanh của virus là gì?

Ông Dion Warren: Như bạn đã biết, sốt xuất huyết là căn bệnh phức tạp do 4 tuýp huyết thanh virus khác nhau (DENV-1, 2, 3 và 4) gây ra, khiến việc phát triển vaccine gặp nhiều khó khăn. Trong đó, hành trình phát triển vaccine sốt xuất huyết của Takeda kéo dài hơn 40 năm, với nhiều nỗ lực không ngừng.

Từ những năm 1920, các nhà khoa học đã bắt đầu tìm kiếm vaccine phòng sốt xuất huyết. Tuy nhiên, suốt nhiều thập kỷ, những bước tiến vẫn rất hạn chế vì gặp phải nhiều trở ngại. Cột mốc quan trọng trong hành trình của chúng tôi bắt đầu vào năm 1978 tại Đại học Mahidol, Thái Lan. Khi đó, Văn phòng Khu vực Đông Nam Á của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) đã đề xuất một dự án nghiên cứu vaccine sốt xuất huyết và chọn Đại học Mahidol làm đối tác. Năm 1986, các nhà nghiên cứu tại đây đã phát hiện ra vaccine sống giảm độc lực có khả năng phòng ngừa DENV-2. Đây là nền tảng quan trọng để phát triển vaccine tứ giá hiện nay. Sau nhiều năm nghiên cứu, chúng tôi đã thành công trong việc tạo ra loại vaccine có hiệu quả phòng cả bốn tuýp huyết thanh của virus sốt xuất huyết.

Trong một thập kỷ qua, dưới sự dẫn dắt của Takeda, vaccine sốt xuất huyết đã hoàn tất chương trình phát triển lâm sàng với 19 thử nghiệm tại 13 quốc gia, thu hút 28.000 người tham gia. Năm 2024, vaccine sốt xuất huyết của Takeda đã được Nhóm Cố vấn Chiến lược của WHO (SAGE) khuyến nghị đưa vào sử dụng tại các quốc gia có gánh nặng bệnh cao để tối ưu hóa hiệu quả bảo vệ sức khỏe cộng đồng. Đồng thời, vaccine đã được đưa vào Danh sách vaccine được tiền thẩm định của WHO, khẳng định chất lượng và độ tin cậy trong các chương trình y tế công cộng. Hiện nay, vaccine sốt xuất huyết của chúng tôi đã được phê duyệt tại hơn 40 quốc gia trên thế giới, trở thành phương pháp bảo vệ bổ sung cho cả những người đã và chưa từng mắc trước đó.

Ông đánh giá vai trò của vaccine sốt xuất huyết trong chiến lược phòng, chống sốt xuất huyết của Việt Nam như thế nào? Vaccine này phù hợp ra sao với các sáng kiến hiện tại của Chính phủ?

Ông Dion Warren: Vaccine sốt xuất huyết được kỳ vọng sẽ mang lại tác động lớn đối với sức khỏe cộng đồng, đặc biệt ở các quốc gia có dịch bệnh lưu hành như Việt Nam. Vaccine này có thể bảo vệ cả người chưa từng mắc bệnh lẫn người đã mắc trước đó, giúp giảm số ca nhiễm mới và số ca bệnh nặng phải nhập viện. Không chỉ cải thiện sức khỏe cộng đồng, vaccine còn mang lại lợi ích kinh tế bằng cách giảm áp lực tài chính cho hệ thống y tế và các gia đình, góp phần thúc đẩy ổn định kinh tế. Bộ Y tế Việt Nam đã chủ động thực hiện nhiều nỗ lực từ làm sạch môi trường, kiểm soát vector đến các chiến dịch nâng cao nhận thức cộng đồng. Việc vaccine sốt xuất huyết được phê duyệt và đưa vào sử dụng tại Việt Nam đã bổ sung một lựa chọn quan trọng trong hành trình đối phó với căn bệnh này của toàn hệ thống y tế.

Trong Hướng dẫn của WHO về vaccine sốt xuất huyết, WHO nhấn mạnh việc ưu tiên và áp dụng mọi phương pháp phòng, chống, bao gồm cả tiêm chủng. Để phòng ngừa hiệu quả và cải thiện sức khỏe cộng đồng, cần một chiến lược tích hợp, bao gồm kiểm soát vector, quản lý ca bệnh và giáo dục cộng đồng, song song với việc triển khai vaccine. Theo WHO, vaccine sốt xuất huyết sẽ phát huy hiệu quả lớn nhất tại các khu vực có mức độ lây nhiễm cao, bao gồm các quốc gia như Việt Nam. Việc triển khai vaccine cần đi kèm với chiến lược truyền thông bài bản và sự tham gia tích cực từ cộng đồng. Ngoài ra, mỗi cá nhân cũng cần có ý thức tự bảo vệ bản thân và gia đình, giúp đóng góp vào nỗ lực chung phòng chống sốt xuất huyết nhằm nâng cao sức khỏe cộng đồng và hạn chế tác động tiêu cực của sốt xuất huyết đối với sức khỏe người dân.

Người dân ở vùng sâu, vùng xa, thu nhập thấp sẽ tiếp cận vaccine một cách nhanh chóng và hiệu quả

Tầm nhìn dài hạn của Takeda trong phòng, chống sốt xuất huyết tại Việt Nam là gì? Ông đánh giá sự phát triển của vaccine sốt xuất huyết trong bối cảnh này như thế nào?

Ông Dion Warren: Mục tiêu của Takeda là cải thiện sức khỏe cộng đồng thông qua việc cung cấp vaccine sốt xuất huyết an toàn, hiệu quả, giúp giảm gánh nặng toàn cầu do căn bệnh này gây ra. Chúng tôi hướng đến việc giải quyết các rủi ro và ca mắc sốt xuất huyết đang gia tăng tại các quốc gia có dịch bệnh lưu hành như Việt Nam, mà theo WHO là một trong những quốc gia chịu ảnh hưởng nặng nề nhất bởi sốt xuất huyết. Hiện tại, chúng tôi đang nỗ lực cung ứng vaccine cho người dân đang sinh sống hoặc di chuyển tới các vùng dịch bệnh. Đến nay, vaccine sốt xuất huyết của Takeda đã được phê duyệt tại hơn 40 quốc gia, bao gồm Liên minh châu Âu, Brazil, Argentina, Colombia, Indonesia, Thái Lan, Malaysia và gần đây là Việt Nam.

Tại Việt Nam, Takeda tiếp tục cam kết đưa vaccine đến với mọi người dân trên đất nước. Chúng tôi hướng đến việc đảm bảo rằng người dân ở các khu vùng sâu, vùng xa, các nhóm nguy cơ cao và các đối tượng có thu nhập thấp có thể tiếp cận vaccine một cách nhanh chóng và hiệu quả. Hiểu được gánh nặng của sốt xuất huyết gây nên đối với y tế cộng đồng và nền kinh tế, việc tăng tỷ lệ bao phủ của tiêm chủng cũng là một trọng tâm trong chiến lược phòng chống bệnh của chúng tôi.

Để đạt được mục tiêu này, chúng tôi sẽ tiếp tục hợp tác với các cơ quan y tế địa phương, các viện nghiên cứu, các chuyên gia y tế và các tổ chức cộng đồng nhằm đảm bảo vaccine sốt xuất huyết có thể đến được với những người cần nhất. Chúng tôi tin rằng các sáng kiến giáo dục cộng đồng đóng vai trò chủ đạo trong quá trình nâng cao nhận thức về sốt xuất huyết, tầm quan trọng của tiêm chủng và các biện pháp phòng, chống khác.

Xây dựng nhận thức cộng đồng về sốt xuất huyết là ưu tiên hàng đầu của các tổ chức y tế trong và ngoài nước trong đó có Việt Nam. Đây được xem là các thành tố quan trọng trong chiến lược toàn diện của WHO, Takeda đã và đang đóng góp cho sứ mệnh này như thế nào tại Việt Nam?

Ông Dion Warren: Chúng tôi đã hợp tác với nhiều hội y khoa và các đối tác truyền thông tại Việt Nam để triển khai các chiến dịch giáo dục cộng đồng, giúp người dân hiểu rõ nguy cơ sốt xuất huyết và khuyến khích chủ động thực hiện các biện pháp để bảo vệ bản thân và gia đình. Đồng thời, Takeda còn tổ chức các cuộc thảo luận khoa học, trao đổi kiến thức về phòng, chống sốt xuất huyết và tiêm chủng an toàn cho nhân viên y tế.

Tháng 9 vừa qua, khi Việt Nam triển khai vaccine sốt xuất huyết tại các trung tâm tiêm chủng công lập và tư nhân, chúng tôi đã phối hợp với Tổng hội Y học Việt Nam thực hiện chiến dịch "Sốt xuất huyết - Những sự thật bất ngờ". Chiến dịch đã nâng cao nhận thức và xóa bỏ những quan niệm sai lầm phổ biến về bệnh. Chúng tôi đã tận dụng sự am hiểu bối cảnh và văn hóa trong nước để triển khai những phương pháp sáng tạo, giúp tiếp cận công chúng hiệu quả, xóa tan những hiểu lầm và quan niệm sai lầm mà người Việt Nam thường có đối với bệnh sốt xuất huyết, đồng thời cho thấy sốt xuất huyết có thể ảnh hưởng đến bất kỳ ai.

Trong khuôn khổ chiến dịch, Takeda đã xây dựng nội dung giáo dục cộng đồng thông qua việc ra mắt trang thông tin sotxuathuyet.vn. Với vai trò là trang thông tin chính, trang web này cung cấp các tài liệu tin cậy và cập nhật nhất về bệnh sốt xuất huyết, được thiết kế dành riêng cho độc giả Việt Nam. Trang thông tin này cung cấp các nội dung bằng tiếng Việt, bao gồm các chủ đề như: triệu chứng, cách chẩn đoán, các hướng dẫn phòng, chống và kiểm soát muỗi, thông tin về các loại vaccine hiện có và sự quan trọng của tiêm chủng, cũng như các câu hỏi thường gặp để giải đáp các hiểu lầm phổ biến về sốt xuất huyết.

Với việc cung cấp những thông tin dễ hiểu, dễ tiếp cận và chính xác, chiến dịch đã giúp người dân Việt Nam thêm tự tin bảo vệ sức khỏe của mình và gia đình trước bệnh sốt xuất huyết. Đồng thời, người dân cũng được khuyến khích sử dụng các biện pháp dự phòng như sử dụng thuốc chống muỗi và dọn dẹp nhà cửa để làm sạch nước tù đọng. Đây là nỗ lực của Takeda trong việc nâng cao nhận thức cộng đồng; cung cấp một kho lưu trữ thông tin phong phú cho các chương trình giáo dục - nâng cao nhận thức của người dân.

Trong cuộc chiến chống lại muỗi và bệnh sốt xuất huyết, Takeda luôn kiên định với sứ mệnh hợp tác cùng các cơ quan y tế, người dân và khu vực tư nhân. Chúng tôi hướng đến một tương lai nơi người dân được trang bị kiến thức đầy đủ về sốt xuất huyết, giúp họ vững vàng đối mặt với mối đe dọa từ muỗi và bệnh sốt xuất huyết. Mục tiêu của chúng tôi là xây dựng một thế giới khỏe mạnh, nơi sốt xuất huyết không còn là nỗi lo tại Việt Nam hay bất kỳ quốc gia nào khác.

Cuối cùng, thưa ông Warren, ông có thể chia sẻ suy nghĩ về tầm quan trọng của quan hệ đối tác và hợp tác quốc tế trong cuộc chiến phòng, chống sốt xuất huyết - mối đe dọa sức khỏe toàn cầu?

Ông Dion Warren: Chúng tôi tin vào sức mạnh của sự phối hợp công - tư, hợp tác liên ngành, kết hợp giữa chuyên môn toàn cầu và hiểu biết địa phương để tối ưu hóa hiệu quả phòng dịch. Sốt xuất huyết là vấn đề cấp bách toàn cầu, đòi hỏi một cách tiếp cận thống nhất không phân biệt ranh giới giữa các quốc gia. Thông qua các hợp tác với cơ quan nhà nước, tổ chức phi chính phủ (NGO), các đơn vị cung cấp dịch vụ y tế và cộng đồng, chúng tôi cam kết thúc đẩy việc triển khai các chiến lược phòng, chống sốt xuất huyết toàn diện và tích hợp. Đây không chỉ là giải pháp cho các thách thức hiện tại mà còn là hướng đi bền vững, mang lại lợi ích lâu dài cho cộng đồng qua nhiều thế hệ. Chúng tôi rất vinh dự được góp phần vào những nỗ lực này và xin gửi lời cảm ơn chân thành đến các đối tác vì sự tận tâm, tận lực cho cuộc chiến chống lại vấn đề sức khỏe cộng đồng quan trọng này.

Cảm ơn ông Warren đã chia sẻ những thông tin sâu sắc và cam kết của Takeda trong công cuộc phòng, chống sốt xuất huyết toàn cầu cũng như tại Việt Nam. Chúng tôi hy vọng những nỗ lực của Takeda sẽ mang lại tác động tích cực, góp phần bảo vệ sức khỏe cộng đồng tại Việt Nam.

Vĩnh Hoàng (thực hiện)