Mở ra tư duy mới cho phát triển giáo dục Việt Nam thời đại số

Trong bối cảnh thế giới đang chuyển dịch mạnh mẽ dưới tác động của chuyển đổi số và trí tuệ nhân tạo (AI), từ ngày 12-15/12/2025, Hội thảo quốc tế "Engaging with Vietnam" lần thứ 15 đã khai mạc tại Đại học Quốc gia Hà Nội (ĐHQGHN). Với chủ đề "Kiến tạo tri thức, công nghiệp sáng tạo, giáo dục và kỷ nguyên AI: Nhìn lại và hướng tới tương lai", sự kiện quy tụ hàng trăm học giả, chuyên gia, nhà hoạch định chính sách trong nước và quốc tế.

Không gian đối thoại học thuật đa ngành trong thời đại AI

Trong phát biểu khai mạc, PGS. TS Đào Thanh Trường, Phó Giám đốc Đại học Quốc gia Hà Nội nhấn mạnh rằng nhân loại đang đứng giữa những biến chuyển có tính lịch sử khi trí tuệ nhân tạo không chỉ hỗ trợ mà đang định hình lại nhiều lĩnh vực của đời sống xã hội.

Sự phát triển của AI đặt ra hàng loạt vấn đề mới liên quan đến giá trị của tri thức, bản chất của sáng tạo và vai trò của con người trong bối cảnh công nghệ ngày càng thay thế các hoạt động trí tuệ truyền thống.

Đại học Quốc gia Hà Nội, với định hướng trở thành đại học tinh hoa đa ngành - đa lĩnh vực, xác định cần kiến tạo hệ sinh thái tri thức nơi khoa học công nghệ, văn hóa, nghệ thuật và công nghiệp sáng tạo kết nối chặt chẽ, hỗ trợ lẫn nhau để thúc đẩy đổi mới sáng tạo.

Đây cũng là nền tảng để đào tạo nguồn nhân lực có tư duy liên ngành, đạo đức nghề nghiệp, thẩm mỹ văn hóa và năng lực sáng tạo, những phẩm chất mà AI khó có thể thay thế.

Tri thức, văn hóa và sáng tạo - nền tảng cạnh tranh quốc gia

Thứ trưởng Thường trực Bộ Ngoại giao Nguyễn Minh Vũ đánh giá cao ý nghĩa của hội thảo khi nhấn mạnh rằng tri thức, văn hóa, công nghệ và sáng tạo đang trở thành các yếu tố then chốt quyết định năng lực cạnh tranh quốc gia.

Ông cho rằng văn hóa từ lâu đã là nền tảng tinh thần của xã hội, đồng thời là sức mạnh mềm giúp kết nối các quốc gia, tăng cường hợp tác và quảng bá hình ảnh Việt Nam ra thế giới.

Trong bối cảnh AI thay đổi mạnh mẽ cách con người học tập, nghiên cứu và sáng tạo, văn hóa càng có vai trò định hướng để công nghệ phát triển theo hướng nhân văn, tôn trọng bản sắc và duy trì sự đa dạng.

Hội thảo Engaging with Vietnam, theo ông, không chỉ là nơi trao đổi học thuật mà còn là hình thức ngoại giao tri thức, đóng góp tích cực vào đối thoại quốc tế và kết nối cộng đồng nghiên cứu toàn cầu.

Công nghiệp sáng tạo: Động lực tăng trưởng mới

Trong phát biểu tại hội thảo, Thứ trưởng Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch Tạ Quang Đông đánh giá cao chủ đề hội thảo, coi đây là lĩnh vực có ý nghĩa đặc biệt quan trọng trong chiến lược phát triển của Việt Nam. Theo ông, công nghiệp văn hóa với mục tiêu đóng góp 7% GDP vào năm 2030 đang trở thành động lực tăng trưởng mới nhờ sự kết hợp giữa di sản văn hóa phong phú, lực lượng nhân lực trẻ và khả năng thích ứng nhanh với công nghệ.

AI đang mở ra phương thức sáng tạo mới: tự động hóa sản xuất nội dung, thiết kế, điện ảnh, game, triển lãm ảo, bảo tàng số… đồng thời giúp sản phẩm sáng tạo Việt Nam tiếp cận thị trường toàn cầu.

Tuy nhiên, để tận dụng cơ hội này, Việt Nam cần xây dựng một hệ sinh thái liên ngành vững mạnh kết hợp văn hóa - nghệ thuật - công nghệ - kinh tế - truyền thông; cải cách giáo dục sáng tạo theo hướng mở; và đẩy mạnh hợp tác quốc tế trong lĩnh vực công nghiệp văn hóa.

Giáo dục trong kỷ nguyên AI: tái định nghĩa mô hình học tập

PGS. TS. Nguyễn Văn Hiệu, Hiệu trưởng Trường Khoa học Liên ngành và Nghệ thuật (SIS, ĐHQGHN) khẳng định rằng AI đang buộc chúng ta phải tái định nghĩa cách thức học tập và sáng tạo. Các mô hình học tập tuyến tính truyền thống đang được thay thế bởi những mô hình mở, mạng lưới, liên ngành, đòi hỏi người học phải có năng lực tích hợp tri thức, tư duy phản biện, đạo đức, sáng tạo nghệ thuật và khả năng thích ứng cao trong môi trường số hóa.

Ông chỉ rõ những thách thức mà công nghiệp sáng tạo phải đối diện: quyền sở hữu trí tuệ khi AI tham gia sáng tạo; nguy cơ đồng nhất hóa thẩm mỹ; sự mất mát bản sắc trước các mô hình dữ liệu toàn cầu; hay vấn đề đạo đức khi AI có thể tạo hình ảnh giả, mô phỏng giọng nói nghệ sĩ hoặc tái hiện nhân vật đã khuất mà không có sự đồng thuận. 

Những vấn đề này đòi hỏi thể chế mới để bảo vệ đa dạng văn hóa và đảm bảo công nghệ phục vụ con người.

Sự kết hợp giữa Trường Khoa học Liên ngành và Nghệ thuật và Mạng lưới Engaging with Vietnam được đánh giá là minh chứng tiêu biểu cho mô hình hợp tác học thuật liên ngành mang tính bền vững. Qua 15 năm duy trì và phát triển, mạng lưới này đã góp phần hình thành không gian tri thức nơi các vấn đề của Việt Nam được phân tích, đối thoại và kết nối với xu hướng toàn cầu. Những thảo luận và khuyến nghị tại hội thảo được kỳ vọng sẽ góp phần thiết thực vào quá trình hoạch định chính sách, phát triển công nghiệp sáng tạo, nâng cao năng lực giáo dục đại học và xây dựng hệ sinh thái tri thức của Việt Nam trong kỷ nguyên AI.

Phương Liên