Tính cách người Kon Tum "Nơi dòng sông chảy ngược”

Ngàyhọc phổ thông trung học, tôi miên man mỗi chiều trên bãi cát sông Đăk Bla phía xứ Phương Hòa. Tôi chờ trăng lên để uống những giọt vàng sóng sánh, để nghe "ma Hời" rên rỉ đâu đó, bởi đây đã từng là vùng đệm chiến tranh của hai nước Chiêm Thành và Chân Lạp từ thế kỷ VII đến thế kỷ VIII sau Công nguyên và sau đó, 300 năm Kon Tum thuộc về Chiêm Thành. Tôi thân quen với những tên trìu mến nghe ngọt lịm từ tiếng gọi đầu như Tân Hương (có từ năm 1874), Phương Quý (1887), Phương Nghĩa (1887), Phương Hòa (1892), Trung Lương (1914)... Tình cảm ấy giống thứ tình sau này tôi dành cho Huế - nơi tôi "ở đậu" hơn hai năm - nào An Cựu, An Hòa, nào Nông, nào Truồi; tôi bảo với bạn tôi: "Địa danh Kon Tum tình tứ thật!".

Từthuở hồng hoang, vùng đất này đã chuộng hòa bình. Chuyện kể rằng, hai người con trai Bahnar là Jơ Rông và Uông chán cảnh dân làng đánh nhau với các làng bên đã bỏ làng cũ, đến vùng đất trũng cạnh hồ nước dựng nhà ở. Đất lành chim đậu, dần dà nơI này nên Kon Tum, tiếng Bahnar nghĩa là Làng Hồ từ những năm 1800.

Giọng Kon Tum khá đặc trưng. Đó không phải là chất giọng xứ Quảng ngang bè, giọng Bình Định mềm đục (đây là hai vùng quê gốc của dân Kon Tum), giọng Huế trĩu tình mà là giọng trong vắt và mượt như dòng Đăk Bla. Với tôi, chỉ nghe em cũng đã nhận ra chất Kon Tum ngàn năm kiến tạo. Ôi! Sự hợp hoan của đất, của nước, của trời và của bao miền hội tụ nơi đây để nên giọng em mới ngọt ngào làm sao. Không biết những cuộc di dân xưa ảnh hưởng sao đến khí chất người Kon Tum, nhất là người con gái. Em mặn mà, em nhỏ nhẹ, em nhẫn nại như dòng sông chảy ngược. Em con dòng tổ nào trong những dòng người âm thầm xé rừng lên Kon Tum để yêu vùng đất trũng. Tôi như nghe những bước chân xưa của ba đợt xé rừng lịch sử, đó là những năm đời vua Thiệu Trị, vì lánh nạn bài Thiên Chúa giáo mà các giáo dân theo nhà truyền đạo đặt dấu chân Kinh đầu tiên tại Kon Tum; rồi cuộc di dân khổ sai thời Pháp thuộc và sau đó mười lăm năm là cuộc di dân cưỡng cư từ Bắc vào bởi hiệp định Genève. Thuở 1883, Kon Tum chỉ có 1500 dân với một tổng Tân Hương và các làng người Bahnar, Rơngao phụ cận; đến 2005, thành phố Kon Tum được 120.000 người với khoảng 35.000 người Kinh đạo Thiên Chúa giáo và Phật giáo. Dẫu em con dòng tổ nào tôi cũng biết ơn bởi dòng máu chảy trong em hiền hòa và nhẫn nại để lòng tôi mát khi nghe bạn mình bảo :"Các cô nàng xứ núi hớp hồn ta!".

Trongtôi, mọi dòng sông luôn tuôn chảy. Mỗi con sông của Việt Nam đều e ấp hồn thơ nhưng vẫn chảy âm thầm trong tôi dòng Đăk Bla "ngược lối". Ôi! Đăk Bla của em và của tôi! Nơi ấy, em tắm tuổi thơ! Nơi ấy, mẹ gội cho từng đứa! Em giã biệt dòng sông Côn thét gào mùa lũ, tôi xa dòng Trà khát vọng trăng non. Ta nắm tay nhau lội dọc bãi bồi dòng chảy ngược, ta hẹn trăng ngàn bên cầu treo Kon Klor. Cảm ơn em! Cảm ơn miền đất trũng!