Đề án 1 triệu ha lúa chất lượng cao: Cuộc cách mạng nông nghiệp cho ĐBSCL

Khởi đầu hiệu quả cho mô hình canh tác mới

Theo bà Nguyễn Thị Thu Hương, Phó Cục trưởng Cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật (Bộ Nông nghiệp và Môi trường), ngay từ đầu năm, Bộ đã tổ chức họp và khảo sát địa phương để triển khai 11 mô hình sản xuất lúa chất lượng cao, phát thải thấp tại 5 tỉnh ĐBSCL, nằm trong Đề án 1 triệu ha.

Mục tiêu là đánh giá quy trình canh tác lúa giảm phát thải và thử nghiệm quy trình MRV trong vụ Hè-Thu 2025 để rút kinh nghiệm và hoàn thiện quy trình trước khi xin ý kiến phê duyệt. Bộ cũng đã phối hợp với Viện Nghiên cứu Lúa gạo Quốc tế (IRRI), Ngân hàng Thế giới để tập huấn quy trình MRV cho cán bộ kỹ thuật, thu thập dữ liệu Baseline của nông dân, lập bản đồ ruộng và theo dõi mực nước.

Kết quả cụ thể của các mô hình vụ Hè-Thu 2025 cho thấy, giảm giống 50-65%; giảm phân bón trung bình từ 31,3%; giảm 1-3 lần số lần phun thuốc bảo vệ thực vật; có 7/10 mô hình đảm bảo rút nước 2 lần; 4/11 mô hình rút nước thành công 3 lần; 100% mô hình thu gom rơm rạ khỏi ruộng.

Đánh giá việc thực hiện các mục tiêu của Đề án, quy mô đạt 354.839 ha/180.000 ha, đạt 197%; về canh tác bền vững: Giảm giống gieo sạ từ 70-100 kg/ha; giảm 20% phân đạm và nước tưới và 100% diện tích áp dụng ít nhất 01 tiêu chí trong quy trình; VietGAP có 7.493 ha, hữu cơ 246 ha, ATTP 5.659 ha.

Về tổ chức lại sản xuất: 100% nông dân được tổ chức sản suất theo HTX, có liên kết đầu vào và tiêu thụ, cơ giới hóa: 100% làm đất và gieo sạ (drone, sạ hàng…), trên 200.000 hộ áp dụng ít nhất 1 tiêu chí trong quy trình, bảo vệ môi trường và tăng trưởng xanh đạt 70% thu rơm vụ Đông-Xuân, thu nhập tăng thêm từ 13,4% trở lên; có 5.269 ha được chứng nhận Gạo Việt xanh phát thải thấp tương đương 19.200 tấn gạo.

An Giang: Điểm sáng trong thực hiện Đề án

Phó Chủ tịch UBND tỉnh An Giang Ngô Công Thức cho biết: Năm 2025, sản xuất nông nghiệp An Giang tiếp tục được duy trì ổn định và phát triển tốt. Theo đó, tốc độ tăng trưởng ngành nông nghiệp trong 9 tháng ước đạt ước đạt 3,71% và cả năm khả năng đạt 3,96% đóng góp quan trọng vào tốc độ tăng trưởng kinh tế (GRDP) cả năm 2025 của An Giang ở mức 8,5%.

Sau sáp nhập, An Giang là tỉnh đứng đầu cả nước về diện tích, sản lượng lúa với nhiều tiềm năng phát triển. Đối với ngành hàng sản xuất lúa gạo, trong năm 2025 An Giang sản xuất hơn 1,3 triệu ha diện tích sản xuất lúa (tăng 2,8 ngàn ha so cùng kỳ), với sản lượng lúa ước khoảng 8,8 triệu tấn.

Theo dự thảo kế hoạch mới của tỉnh, tỉnh An Giang sẽ có khoảng 351.000 ha lúa tham gia Đề án, chiếm hơn 35% diện tích lúa thực hiện Đề án tại Quyết định số 1490/QĐ-TTg ngày 27/11/2023 của Thủ tướng Chính phủ về phê duyệt Đề án "Phát triển bền vững một triệu ha chuyên canh lúa chất lượng cao và phát thải thấp gắn với tăng trưởng xanh vùng ĐBSCL đến năm 2030".

Trong vụ Hè-Thu vừa qua, An Giang thực hiện thí điểm 2 mô hình sản xuất lúa theo quy trình 1 triệu ha tại xã Bình Thạnh Đông và xã Tân Hội, đem lại kết quả tích cực. Thực hiện mô hình này giúp giảm chi phí trung bình 4,12 triệu đồng/ha, tăng năng suất 0,78 tấn/ha, lợi nhuận tăng thêm 5-8 triệu đồng/ha so với đối chứng; mô hình giúp giảm phát thải 7,56–8,11 tấn khí CO₂ tương đương/ha.

Đồng hành giữa các tổ chức, doanh nghiệp và nông dân

Trao đổi tại hội nghị, PGS.TS. Nguyễn Văn Hùng, chuyên gia cao cấp của IRRI cho biết: IRRI đóng vai trò then chốt trong giai đoạn 2024-2025 của Đề án 1 triệu ha lúa chất lượng cao tại 6 tỉnh ĐBSCL gồm Cần Thơ, Vĩnh Long, Đồng Tháp, An Giang, Cà Mau, Tây Ninh. Với cam kết mạnh mẽ về hợp tác chiến lược, IRRI đã trực tiếp hỗ trợ kỹ thuật cho 9/11 mô hình thí điểm với tổng diện tích hơn 450 ha, không chỉ tạo nền tảng khoa học vững chắc mà còn minh chứng cho tiềm năng nhân rộng toàn quốc trong tương lai gần.

Dựa trên những bài học kinh nghiệm thu được từ thực tiễn, IRRI chia sẻ 3 hướng hợp tác chiến lược trong thời gian tới.

Đó là, hoàn thiện hệ thống dữ liệu khoa học thông qua tích hợp kinh nghiệm thực địa với thông tin từ 10.000 nông dân, đồng thời chuẩn hóa quy trình kỹ thuật canh tác 6 bước nhằm tối ưu khả năng thích ứng với biến đổi khí hậu.

Phát triển hệ sinh thái công cụ số với ứng dụng EasyFarm kết nối chuỗi giá trị, nền tảng lúa Việt tích hợp AI-Chatbot hỗ trợ nông dân, cùng hệ thống chứng nhận ViRiCert đánh giá gạo xanh phát thải thấp.

Triển khai hệ thống MRV thông qua công nghệ giám sát SPOT tiên tiến, đồng thời nâng cao năng lực đội ngũ nhân viên đo đạc, báo cáo, thẩm định địa phương, hướng tới mục tiêu xây dựng nền nông nghiệp thông minh và bền vững.

Ông Phạm Thái Bình, Chủ tịch HĐQT Công ty Nông nghiệp công nghệ cao Trung An (Cần Thơ) nhấn mạnh: "Đề án 1 triệu ha lúa chất lượng cao phát thải thấp chính là giải pháp đột phá để ngành hàng lúa gạo phát triển ổn định bền vững. Thực hiện Đề án trong liên kết sản xuất giữa doanh nghiệp với nông dân cũng chính là làm tăng thu nhập cho nông dân và doanh nghiệp".

Theo ông Bình, qua gần 2 năm triển khai thí điểm, trồng lúa ở Việt Nam đã giảm 30% chi phí đầu vào, đồng thời tăng năng suất tối thiểu 10% (500-1.000 kg/ha), gộp lại làm tăng thu nhập cho nông dân trung bình 10 triệu đồng/ha/năm 2 vụ. Ông đề xuất Chính phủ sớm phê duyệt các dự án thuộc Đề án để doanh nghiệp, HTX và nông dân có cơ sở liên kết, đồng thời ngân hàng có căn cứ cho vay vốn.

Thay đổi tư duy, hướng tới bền vững

Chia sẻ tại hội nghị, Chủ tịch HĐQT Tập đoàn Lộc Trời Huỳnh Văn Thòn nhận định: "Sau ngày 1/7, khi tổ chức chính quyền 2 cấp, doanh nghiệp và người dân nhận thấy chính quyền gần dân hơn. Điều này thúc đẩy sự gắn bó chặt chẽ giữa chính quyền, doanh nghiệp và người dân trong thực hiện Đề án 1 triệu ha lúa chất lượng cao".

Chủ tịch HĐQT Tập đoàn Lộc Trời cho rằng, các bên cần xây dựng kế hoạch hành động cụ thể giữa xã, doanh nghiệp và nông dân để đẩy mạnh thực hiện Đề án tại các địa phương. "Chúng tôi cam kết đồng hành cùng nông dân trong thực hiện thành công Đề án này, góp phần chung vào sự phát triển và ấm no cho nhân dân", ông Huỳnh Văn Thòn khẳng định, đồng thời đề nghị ngân hàng trở thành một thành tố trong chuỗi sản xuất, cùng chia sẻ lợi nhuận và rủi ro với doanh nghiệp và người dân.

"Vấn đề then chốt trong thực hiện thành công của Đề án này là phải đẩy mạnh cơ giới hóa đồng bộ của quá trình sản xuất lớn để mang lại hiệu quả ngày càng cao", ông Huỳnh Văn Thòn nhấn mạnh.

Đánh giá về kết quả của mô hình thí điểm 1 triệu ha lúa chuyên canh chất lượng cao, Thứ trưởng Bộ Nông nghiệp và Môi trường Trần Thanh Nam nhấn mạnh: Qua hơn 2 năm thực hiện, đến nay có thể khẳng định, Đề án thí điểm 1 triệu ha lúa chuyên canh chất lượng cao đã thành công. Theo đó, thực tế chứng minh, việc thực hiện đã đem lại năng suất tăng, lợi nhuận tăng, giảm chi phí, giảm phát thải.

"Đặc biệt, tư duy sản xuất nông nghiệp của người nông dân đã thay đổi mạnh mẽ, kết hợp việc đẩy mạnh cơ giới hóa quy trình sản xuất đem lại hiệu quả rõ rệt", Thứ trưởng Trần Thanh Nam nói.

Lê Sơn