GDNN và GDTX: Định hình mô hình mới, tạo đà phát triển nhân lực chất lượng cao

Cụ thể hóa Nghị quyết 71, tạo bước ngoặt thể chế cho giáo dục nghề nghiệp

Thứ trưởng Lê Quân khẳng định, Đảng, Nhà nước, đặc biệt là Tổng Bí thư Tô Lâm, Thủ tướng Chính phủ và các đồng chí lãnh đạo chủ chốt luôn quan tâm sâu sắc đến công tác hoàn thiện thể chế, chính sách giáo dục. Nghị quyết số 71-NQ/TW của Bộ Chính trị cùng nhiều nghị quyết quan trọng khác đã mở ra thời cơ lớn để tạo đột phá phát triển GD&ĐT, nhất là trong lĩnh vực GDNN và GDTX.

Bộ GD&ĐT đang khẩn trương thể chế hóa Nghị quyết 71 thông qua việc hoàn thiện hệ thống pháp luật, trong đó ba dự án luật sửa đổi về giáo dục, giáo dục nghề nghiệp và giáo dục đại học dự kiến được Quốc hội thông qua ngay trong kỳ họp này. Đây sẽ là bước ngoặt chính sách và nguồn lực, tạo nền tảng để GDNN phát triển bền vững, gắn với yêu cầu về nhân lực chất lượng cao trong thời kỳ chuyển đổi số và hội nhập quốc tế.

Thứ trưởng Lê Quân cho biết, Hội nghị tập trung thảo luận 3 nhóm nội dung trọng tâm.

Thứ nhất, về Luật Giáo dục nghề nghiệp (sửa đổi) - đạo luật thể chế hóa tinh thần Nghị quyết 71, với các điểm mới về tự chủ cơ sở, phân cấp - phân quyền, trách nhiệm giải trình và liên thông giữa các cấp học.

Thứ hai, về quy hoạch, sắp xếp mạng lưới cơ sở GDNN và GDTX, bảo đảm phân bổ hợp lý, tránh dàn trải, khuyến khích khu vực tư nhân đầu tư và tham gia mạnh mẽ hơn.

Thứ ba, về chiến lược phát triển giai đoạn 2025-2030, tập trung nâng cao chất lượng đào tạo, gắn kết giữa nhà trường - doanh nghiệp - người học, phát triển nhân lực cho công nghệ cao, công nghiệp mũi nhọn và dịch vụ hiện đại.

Theo Thứ trưởng, dự thảo Luật Giáo dục nghề nghiệp (sửa đổi) đã được Quốc hội thảo luận, đánh giá tích cực và dự kiến có hiệu lực từ ngày 1/1/2026.

Giáo dục nghề nghiệp bứt phá về chất lượng và hội nhập

Báo cáo của Cục Giáo dục nghề nghiệp và Giáo dục thường xuyên cho thấy, năm học 2024-2025 là giai đoạn bản lề trong việc triển khai Nghị quyết 71-NQ/TW và Chỉ thị 21-CT/TW về đổi mới, phát triển GDNN và GDTX.

Cục trưởng Cục GDNN và GDTX Trương Anh Dũng cho biết, công tác chỉ đạo, điều hành đã có nhiều chuyển biến tích cực, nhất là trong hoàn thiện thể chế. Dự án Luật Giáo dục nghề nghiệp (sửa đổi) sẽ được trình Quốc hội tháng 9/2025 với nhiều quy định mới, tăng quyền tự chủ, mở rộng liên thông với giáo dục đại học và đẩy mạnh phân cấp quản lý.

Tính đến tháng 9/2025, cả nước có 1.163 cơ sở GDNN, trong đó hơn 55% là ngoài công lập. Công tác tuyển sinh đạt 2,43 triệu người trong năm 2024, riêng 6 tháng đầu năm 2025 đạt gần 1 triệu người. 245 trường cao đẳng đã tham gia hệ thống tuyển sinh chung với đại học, mở rộng cơ hội học tập và liên thông.

Chất lượng đào tạo được cải thiện rõ rệt: hơn 80% người học có việc làm, trong đó nhiều trường đạt 100%. Các ngành mới như AI, chip bán dẫn, năng lượng xanh được đưa vào đào tạo, gắn với nhu cầu nhân lực cho kinh tế số và kinh tế tuần hoàn. Hơn 7.200 doanh nghiệp đã ký kết hợp tác, tiếp nhận trên 310.000 lượt thực tập sinh, góp phần nâng tỷ lệ việc làm sau tốt nghiệp lên trên 85%.

Về chuyển đổi số và hội nhập quốc tế, các cơ sở GDNN bắt đầu hình thành mô hình trường học số, trường học thông minh, từng bước số hóa công tác quản lý, đào tạo và kiểm định chất lượng. Hệ thống cơ sở dữ liệu văn bằng số được áp dụng, giúp minh bạch hóa hồ sơ người học, kết nối giữa các cấp đào tạo. Ngành cũng chủ động hội nhập sâu rộng thông qua mạng lưới GDNN ASEAN và các chương trình hợp tác với UNESCO, từng bước đưa chứng chỉ nghề Việt Nam tiệm cận chuẩn quốc tế.

Giáo dục thường xuyên lan tỏa phong trào học tập suốt đời

Ở lĩnh vực GDTX, phong trào học tập suốt đời đã lan tỏa mạnh mẽ trên toàn quốc. Cả nước hiện có 20.621 trung tâm đang hoạt động ổn định, gồm 582 trung tâm GDTX và GDNN–GDTX, cùng hơn 10.000 trung tâm học tập cộng đồng và trung tâm ngoại ngữ - tin học.

Trong năm học 2024-2025, hệ thống GDTX phục vụ 26,3 triệu lượt người học, tăng mạnh so với năm trước. Gần 469 nghìn học viên theo học chương trình THPT; hơn 91 nghìn người tham gia xóa mù chữ; 1,18 triệu người học các khóa bồi dưỡng nghề nghiệp.

Tỷ lệ biết chữ trong độ tuổi 15-60 đạt 99,1% (mức độ 1) và 97,7% (mức độ 2), với 55/63 tỉnh đạt chuẩn xóa mù chữ mức độ 2, minh chứng cho nỗ lực của ngành trong thu hẹp khoảng cách học tập, đặc biệt ở vùng dân tộc thiểu số, miền núi.

Các trung tâm học tập cộng đồng tiếp tục khẳng định vai trò "hạt nhân của xã hội học tập", thu hút hơn 24,5 triệu lượt người tham gia các lớp kỹ năng mềm, công nghệ số, cập nhật kiến thức mới.

Việt Nam hiện có 5 thành phố được UNESCO công nhận là "Thành phố học tập toàn cầu" gồm: TP Hồ Chí Minh, Sơn La, Sa Đéc, Vinh và Cao Lãnh. Bốn địa phương khác là Hà Nội, Quảng Ninh, Quảng Trị, Thanh Hóa đang hoàn thiện hồ sơ gia nhập mạng lưới này, thể hiện cam kết mạnh mẽ của Việt Nam trong xây dựng xã hội học tập.

Củng cố nền tảng thể chế, tạo động lực phát triển mới cho GDNN và GDTX

Kết luận hội nghị, Bộ trưởng Nguyễn Kim Sơn nhấn mạnh, năm 2026 sẽ là thời điểm then chốt để hai lĩnh vực này tạo bước đột phá mới trong bối cảnh đổi mới mô hình quản lý và tái cấu trúc toàn ngành.

Bộ trưởng đề nghị toàn ngành triển khai hiệu quả Nghị quyết số 29 của Bộ Chính trị về đột phá phát triển giáo dục - đào tạo, trong đó xác định rõ vai trò của GDNN trong chuẩn bị nguồn nhân lực có kỹ năng nghề cao và vai trò của GDTX trong xây dựng xã hội học tập, học tập suốt đời.

Người đứng đầu ngành giáo dục yêu cầu sắp xếp, tái cấu trúc hệ thống GDNN và GDTX theo hướng tinh gọn, hiệu quả, có lộ trình rõ ràng. Đối với các trường cao đẳng, việc tái cấu trúc chỉ áp dụng với những cơ sở yếu, nhỏ, không còn khả năng tuyển sinh; còn các trường mạnh, thuộc khối kinh tế - kỹ thuật hoặc chuyên ngành đặc thù cần được đầu tư phát triển. Bộ GD&ĐT sẽ xây dựng đề án tổng thể sắp xếp hệ thống GDNN, chuyển mạnh sang phân cấp cho địa phương quản lý, nhưng vẫn giữ lại một số đầu mối trung ương cần thiết, với mục tiêu nâng cao chất lượng đào tạo, không sáp nhập cơ học.

Với các trung tâm GDTX và GDNN-GDTX, Bộ trưởng khẳng định không chuyển đổi cơ giới sang mô hình "trung học nghề", vì hai mô hình này có chức năng khác nhau. Trung tâm GDTX-GDNN phục vụ người trưởng thành, hỗ trợ bồi dưỡng, chuyển đổi nghề nghiệp, còn trường trung học nghề dành cho học sinh sau THCS, kết hợp đào tạo nghề với văn hóa để thực hiện phân luồng hiệu quả. Trong giai đoạn hiện nay, khi chưa đủ trường THPT, các trung tâm GDTX vẫn đảm nhận một phần nhiệm vụ dạy phổ thông, nhưng về lâu dài cần trở lại đúng chức năng ban đầu. Bộ GD&ĐT sẽ xây dựng mô hình thống nhất, quy định rõ chức năng và nhiệm vụ của hệ thống trung tâm này để bảo đảm ổn định, phát triển bền vững.

Bộ trưởng cũng yêu cầu các cơ sở GDNN kết nối và vận hành thống nhất cơ sở dữ liệu giáo dục nghề nghiệp và văn bằng số, coi đây là nhiệm vụ bắt buộc trong năm 2026; đồng thời tăng cường ứng dụng trí tuệ nhân tạo, phát triển phòng thí nghiệm mô phỏng, tận dụng công nghệ để nâng cao năng lực thực hành.

Bộ GD&ĐT đang xây dựng Chương trình mục tiêu quốc gia hiện đại hóa và nâng cao chất lượng giáo dục, ưu tiên đầu tư có trọng điểm cho GDNN, đổi mới mô hình tự chủ và chuẩn bị vận hành trong hệ thống thể chế mới gồm 4 luật và các nghị định hướng dẫn, có hiệu lực từ 1/1/2026 - nền tảng quan trọng để giáo dục Việt Nam bứt phá trong giai đoạn chuyển đổi xanh và hội nhập quốc tế.

Thu Trang