Giáo dục Việt Nam: Giữ bản sắc trong kỷ nguyên đổi mới

Tư tưởng – Công nghệ – Quản trị: Hướng đi mới cho giáo dục

Trong bối cảnh hội nhập và chuyển đổi số, giáo dục Việt Nam đang đứng trước ba điểm mới then chốt: nền tảng tư tưởng – triết lý giáo dục, ứng dụng trí tuệ nhân tạo, và đổi mới quản trị. Ba nội dung này không chỉ định hướng phát triển lâu dài mà còn đặt ra thách thức trong việc cân bằng giữa bản sắc văn hóa Việt Nam và tinh hoa tri thức toàn cầu.

GS.TS Nguyễn Quý Thanh – Hiệu trưởng Trường Đại học Giáo dục (ĐHQGHN) cho biết, điểm mới thứ nhất là chính sách giáo dục. Ông cho rằng năm nay có thể coi là "được mùa" chính sách. Điều khiến giới nghiên cứu quan tâm chính là nền tảng tư tưởng và triết học đứng sau các chính sách ấy. 

Theo GS.TS Nguyễn Quý Thanh, chính sách giáo dục cần xây dựng trên nền tảng lý luận vững chắc. Nếu chỉ chạy theo xu hướng hay áp dụng những gì "thấy hay", khó tạo ra sự phát triển bền vững. Việc kết hợp nền tảng xã hội chủ nghĩa với các triết lý giáo dục quốc tế giúp vừa giữ được bản sắc, vừa nâng cao chất lượng giáo dục.

Thứ hai là ứng dụng AI trong giáo dục. AI không chỉ hỗ trợ giảng dạy mà còn giúp cá thể hóa học tập, đánh giá tự động và phân tích dữ liệu hành vi học sinh.

Thứ ba là đổi mới quản trị trong bối cảnh chính quyền địa phương hai cấp. GS.TS Nguyễn Quý Thanh khẳng định, điều này đặt ra nhiều yêu cầu mới về tổ chức, giám sát và phối hợp, đặc biệt là quản lý giáo dục ở địa phương.

Bên cạnh ba điểm mới này, xu hướng nghiên cứu giáo dục Việt Nam đang mở rộng sang các lĩnh vực khoa học mới, từ giáo dục sớm đến ứng dụng khoa học thần kinh, mang lại nhiều gợi mở cho chiến lược phát triển dài hạn. Hiện giáo dục mầm non tập trung chủ yếu vào giai đoạn 3–5 tuổi, trong khi vẫn còn khoảng trống ở thai giáo từ 6 tháng tuổi và giai đoạn 0–3 tuổi. Các nghiên cứu mới đang bổ sung cách tiếp cận giáo dục sớm, vốn là nền tảng quan trọng cho sự hình thành nhân cách trẻ.

Chính quyền hai cấp sẽ giúp quản lý giáo dục gần dân hơn

Bổ sung thêm góc nhìn thực tiễn, PGS.TS Nguyễn Thành Vinh – Học viện Quản lý giáo dục cho biết việc thực hiện mô hình chính quyền hai cấp từ tháng 7 vừa qua đã tạo bước thay đổi quan trọng trong quản lý nhà nước về giáo dục.

Theo ông Vinh, trong 25 nhiệm vụ được Chính phủ giao cho ngành, 2 nhiệm vụ lớn về chương trình chuyên môn và quản lý nhân sự thuộc thẩm quyền Sở Giáo dục, còn lại 23 nhiệm vụ được phân cấp trực tiếp cho chính quyền xã. Để kịp thời hỗ trợ, Chính phủ đã ban hành Nghị định 142 và 143, trong khi Bộ Giáo dục và Đào tạo khẩn trương biên soạn hai tài liệu quan trọng: bộ hỏi – đáp về quản lý giáo dục trong bối cảnh chính quyền hai cấp và bộ tài liệu pháp luật – thể chế liên quan.

"Có thể coi đây là những cẩm nang dành cho cán bộ xã. Khi có vướng mắc, chỉ cần mở ra là có ngay cách xử lý", PGS.TS Nguyễn Thành Vinh nhấn mạnh.

Ông Vinh cũng cho rằng do mới áp dụng nên nhiều nơi còn lúng túng, "giống như cô dâu mới về nhà chồng". Tuy nhiên, đến cuối năm, các địa phương sẽ quen dần và triển khai hiệu quả, đặc biệt khi được hỗ trợ bởi các khóa tập huấn "cầm tay chỉ việc". Hiện Học viện Quản lý Giáo dục đang triển khai khóa bồi dưỡng 4 ngày về nâng cao năng lực quản lý nhà nước về giáo dục cho cấp xã, đồng thời phối hợp với các trường đại học tổ chức hội thảo, chia sẻ kinh nghiệm.

Theo PGS.TS Vinh, việc phân cấp quản lý giáo dục về hai cấp chính quyền sẽ đưa quản lý giáo dục gần dân hơn, gắn trực tiếp với nhu cầu thực tiễn tại cơ sở.

Thách thức lớn nhất của giáo dục Việt Nam không phải là áp dụng cái mới, mà là tìm được sự cân bằng giữa bản sắc và hội nhập. Khi tư tưởng vững, công nghệ thông minh và quản trị gần dân, nền giáo dục sẽ thực sự trở thành "bệ phóng" cho những thế hệ tương lai – sáng tạo, năng động, và tự tin đứng trong dòng chảy tri thức toàn cầu.

Thu Trang