Khẳng định vai trò trụ cột trong hệ thống khoa học công nghệ quốc gia

Viện Hàn lâm KH&CN Việt Nam được thành lập ngày 20/5/1975 theo Nghị định số 118/CP của Hội đồng Chính phủ, trên cơ sở Trung tâm Nghiên cứu khoa học thuộc Ủy ban Khoa học và Kỹ thuật Nhà nước. 

Trong bối cảnh đất nước vừa thống nhất, nền kinh tế – xã hội còn nhiều khó khăn, Viện Hàn lâm KH&CN Việt Nam đã sớm xác định sứ mệnh nghiên cứu khoa học cơ bản, tích lũy tri thức nền tảng, tạo cơ sở cho việc xây dựng và phát triển nền khoa học Việt Nam.

Phát biểu tại Lễ kỷ niệm, GS.VS Châu Văn Minh, Ủy viên Trung ương Đảng, Chủ tịch Viện Hàn lâm KH&CN Việt Nam nhấn mạnh, trải qua 50 năm phát triển, dưới sự lãnh đạo của Đảng, sự quan tâm, chỉ đạo sát sao của Chính phủ và các cơ quan Trung ương, cùng với nỗ lực bền bỉ, không ngừng nghỉ của các thế hệ lãnh đạo, nhà khoa học và cán bộ, Viện Hàn lâm đã từng bước vượt qua nhiều khó khăn, thử thách, xây dựng và phát triển thành trung tâm nghiên cứu KHCN có uy tín trong nước và khu vực.

Trong suốt 50 năm qua, Viện Hàn lâm đảm nhiệm vai trò nghiên cứu những vấn đề KHCN có tầm quan trọng lớn, mang tính tổng hợp và liên ngành; triển khai các nhiệm vụ điều tra, khảo sát, thu thập và tích lũy dữ liệu dài hạn; từng bước làm chủ các công nghệ chiến lược, công nghệ lõi và công nghệ nguồn. 

Từ các lĩnh vực nền tảng như: Toán học, Cơ học, Vật lý, Hóa học, Sinh học, hoạt động nghiên cứu của Viện Hàn lâm đã mở rộng sang Công nghệ thông tin, Công nghệ sinh học, Khoa học biển và Công nghệ vũ trụ. Phạm vi nghiên cứu không chỉ bó hẹp trên đất liền mà còn vươn ra biển, đại dương và không gian; từ điều tra cơ bản sang điều tra chuyên sâu, chuyên ngành và tổng hợp.

Cùng với sự phát triển về chiều sâu chuyên môn, năng lực công bố khoa học và hợp tác nghiên cứu của Viện Hàn lâm không ngừng được nâng cao. Từ các bảng tin KHCN ban đầu, đến nay Viện Hàn lâm đã xây dựng hệ thống 12 tạp chí KHCN theo chuẩn quốc tế, trong đó có 8 tạp chí đạt chuẩn SCI và Scopus.

Chất lượng các công trình nghiên cứu ngày càng được khẳng định thông qua việc công bố trên các tạp chí khoa học uy tín. Đồng thời, mạng lưới hợp tác khoa học được mở rộng với nhiều quốc gia, tổ chức khoa học quốc tế, các địa phương, tập đoàn kinh tế, trường đại học và doanh nghiệp trong nước, góp phần gắn kết nghiên cứu với đào tạo và ứng dụng vào thực tiễn.

Song song với hoạt động nghiên cứu, Viện Hàn lâm đặc biệt chú trọng đào tạo nguồn nhân lực KHCN chất lượng cao phục vụ sự phát triển của đất nước. Trong 50 năm qua, Viện Hàn lâm đã đào tạo hàng chục nghìn thạc sĩ, tiến sĩ; từng bước hình thành và phát triển các cơ sở đào tạo uy tín như Học viện Khoa học và Công nghệ, Trường Đại học Khoa học và Công nghệ Hà Nội (USTH), Viện Toán học.

Dấu ấn tư vấn chính sách và hội nhập quốc tế

Một trong những dấu ấn nổi bật của Viện Hàn lâm là vai trò tư vấn KH&CN cho Đảng và Nhà nước. Trong suốt quá trình phát triển, Viện đã chủ động tham gia tư vấn cho Bộ Chính trị, Ban Chấp hành Trung ương và Chính phủ nhiều vấn đề lớn về KHCN, như chiến lược phát triển Toán học, Vật lý, công nghệ sinh học, KHCN biển, công nghệ vũ trụ, năng lượng, môi trường, vật liệu tiên tiến, đất hiếm, cũng như các vấn đề liên quan đến Cách mạng công nghiệp lần thứ tư.

Cùng với đó, Viện Hàn lâm không ngừng mở rộng hợp tác quốc tế, thiết lập và phát triển quan hệ với nhiều tổ chức khoa học, viện nghiên cứu, trường đại học hàng đầu trên thế giới; tham gia tích cực vào các mạng lưới khoa học toàn cầu; thúc đẩy trao đổi học thuật, chuyển giao tri thức và công nghệ. 

Nhiều nhà khoa học của Viện Hàn lâm đã được các tổ chức quốc tế uy tín bầu chọn, trao tặng danh hiệu cao quý và đảm nhiệm vai trò đại diện Việt Nam trong các tổ chức trực thuộc Liên Hợp Quốc và các tổ chức KHCN lớn.

Cùng với phát triển con người và tri thức, Viện Hàn lâm từng bước xây dựng tiềm lực KHCN, bảo đảm các hướng nghiên cứu có đủ nguồn nhân lực và điều kiện để triển khai. Từ hệ thống cơ sở nghiên cứu chủ yếu tập trung tại Hà Nội, đến nay Viện đã có các viện nghiên cứu chuyên ngành tại nhiều vùng miền của Tổ quốc. 

Nhiều công trình, chương trình, công nghệ và thành tựu khoa học của Viện Hàn lâm KH&CN Việt Nam đã góp phần bảo vệ vững chắc độc lập, chủ quyền, toàn vẹn lãnh thổ; giữ vững an ninh quốc gia; thúc đẩy phát triển kinh tế – xã hội, bảo vệ môi trường; đẩy mạnh đối ngoại và hội nhập quốc tế về KHCN, tạo nền tảng và tầm nhìn cho những đột phá phát triển trong kỷ nguyên mới.

Bước vào giai đoạn phát triển mới, trong bối cảnh KHCN ngày càng giữ vai trò then chốt đối với tăng trưởng nhanh và bền vững, Viện Hàn lâm xác định tiếp tục phát huy vai trò là cơ quan nghiên cứu KHCN hàng đầu của đất nước, giữ vị trí trụ cột trong hệ thống KHCN quốc gia.

Mục tiêu đến năm 2030, Viện Hàn lâm trở thành tổ chức nghiên cứu KHCN hàng đầu khu vực Đông Nam Á, có năng lực cạnh tranh quốc tế ở một số lĩnh vực trọng điểm. Tầm nhìn đến năm 2045, Viện Hàn lâm hướng tới trung tâm nghiên cứu KHCN trình độ cao, mang tầm khu vực châu Á, giữ vai trò dẫn dắt hệ thống KHCN quốc gia trong việc tạo ra tri thức mới, công nghệ lõi và các giải pháp đột phá, góp phần xây dựng Việt Nam trở thành quốc gia phát triển, hùng cường và sáng tạo.

Ghi nhận những thành tích nổi bật, Viện Hàn lâm KH&CN Việt Nam vinh dự được tặng thưởng Huân chương Lao động hạng Nhất vì có nhiều đóng góp xuất sắc trong hoạt động hợp tác, hội nhập quốc tế về nghiên cứu khoa học, phát triển công nghệ và đào tạo nguồn nhân lực chất lượng cao; được tặng thưởng Huân chương Lao động hạng Ba vì có thành tích tiêu biểu trong thực hiện Nghị quyết số 18-NQ/TW. Nhiều đơn vị trực thuộc và cá nhân của Viện Hàn lâm cũng được trao tặng Huân chương Lao động các loại.

Thu Giang