Nâng cao giá trị nông sản bản địa từ xây dựng thương hiệu OCOP

Từ lụa tơ sen độc đáo của nghệ nhân Phan Thị Thuận ở Phùng Xá đến các sản phẩm chế biến từ ngô, khoai, sắn của Hợp tác xã Yến Anh tại Cổ Đô, mỗi chủ thể đều cho thấy tinh thần sáng tạo, nỗ lực giữ nghề và quyết tâm nâng cao giá trị nông sản bản địa, góp phần tạo việc làm và quảng bá thương hiệu Việt.

Người đưa tơ sen Việt Nam vươn tầm quốc tế

Tại thôn Phùng Xá (xã Hồng Sơn, thành phố Hà Nội), nghệ nhân Phan Thị Thuận được biết đến như một người phụ nữ dành cả cuộc đời cho tơ tằm và lụa là. Bà không chỉ là người đầu tiên ở Việt Nam dệt thành công lụa từ tơ sen mà còn gây tiếng vang khi tìm ra phương pháp điều khiển những con tằm tự dệt tơ trên mặt phẳng – một sáng tạo độc đáo giúp nghề dệt truyền thống của quê hương thêm phần đặc sắc và được biết đến rộng rãi hơn qua chương trình OCOP.

Sinh ra trong gia đình nhiều đời làm nghề ươm tơ dệt lụa, bà Thuận lớn lên cùng tiếng guồng quay, khung cửi. Nhưng theo thời gian, dưới tác động của cơ chế thị trường, nghề dệt ở Phùng Xá dần mai một, giới trẻ không còn mặn mà với nghề. Tình yêu nghề và nỗi trăn trở gìn giữ tinh hoa làng nghề đã thôi thúc bà tìm hướng đi mới – đến với tơ sen. Bắt tay vào thử nghiệm từ năm 2016, phải đến năm 2018, sau nhiều nỗ lực, thước lụa đầu tiên dệt từ 100% tơ sen mới ra đời. Với thành công này, bà trở thành người Việt Nam đầu tiên tạo nên vải từ sợi sen – một chất liệu vừa mới mẻ vừa giàu giá trị văn hóa.

Bà Thuận chia sẻ: "Lụa tơ sen cũng là tơ lụa, nhưng mọi công đoạn đều khác biệt. Chất liệu mới, kỹ thuật mới, mùi thơm thảo mộc dễ chịu… tạo ra một nét rất riêng, không lẫn với bất kỳ loại lụa nào."

Để tạo ra sợi tơ sen, người thợ phải trải qua vô vàn công đoạn thủ công tỉ mỉ. Mùa sen đến, bà Thuận cùng nhân công tự tay thu hái thân sen tại các đầm ao trong vùng. Sen được rửa sạch, phân loại cuống theo loại cuống lá, cuống đài, cuống hoa để tiện cho việc rút tơ. Cuống sen phải còn tươi, được làm sạch kỹ càng để sợi tơ đạt độ trắng đẹp.

Việc rút tơ hoàn toàn thực hiện bằng tay. Người thợ nhanh tay cắt cuống, xoắn và rút từng sợi tơ nhỏ li ti, rồi se lại để tạo thành sợi hoàn chỉnh. Một người thợ lành nghề mỗi ngày có thể rút được 260–280 cuống sen, cho khoảng 150–170 mét sợi. Phải mất tới 1.200 cuống sen mới thu được gần 10.000 mét sợi và cần tới khoảng 15.000 cuống sen mới dệt được một mét lụa. Chính vì vậy, sản phẩm từ tơ sen vô cùng quý giá.

Sau khi sợi được se chắc, chúng được chuyển lên khung cửi để dệt thành lụa. Quá trình nghe qua tưởng đơn giản nhưng đòi hỏi sự kiên trì, cẩn trọng và đôi bàn tay khéo léo. Nhờ tính độc đáo, sự tinh xảo và giá trị văn hóa, lụa tơ sen nhanh chóng chinh phục khách hàng trong và ngoài nước. Một chiếc khăn tơ sen dài 1,7m, rộng 20cm có giá không dưới 5 triệu đồng nhưng vẫn luôn được săn đón.

Không chỉ tạo nên sản phẩm đặc sắc, nghề dệt tơ sen hiện nay còn giúp tạo việc làm cho hàng trăm hộ dân ở Phùng Xá. Mỗi dịp hè, bà Thuận lại mở lớp dạy nghề cho con em địa phương, để thế hệ trẻ hiểu và yêu hơn nghề truyền thống của ông cha.

Nhờ giá trị nổi bật, lụa tơ sen của nghệ nhân Phan Thị Thuận đã được công nhận OCOP 5 sao và được lựa chọn làm quà tặng ngoại giao cho bạn bè quốc tế – góp phần quảng bá hình ảnh Việt Nam giàu bản sắc đến bạn bè năm châu.

Nâng cao giá trị nông sản thành sản phẩm OCOP

Không chỉ có những câu chuyện gìn giữ nghề truyền thống, OCOP còn chứng kiến nhiều mô hình nông nghiệp sáng tạo, điển hình như Hợp tác xã Sản xuất – Chế biến nông sản Yến Anh (xóm 4, thôn Hoắc Châu, xã Cổ Đô) do chị Phạm Thị Tư Hậu sáng lập. Với mong muốn nâng cao giá trị các loại nông sản quen thuộc như ngô, khoai, sắn, chị Hậu đã mạnh dạn chế biến chúng thành sản phẩm chất lượng cao đạt chuẩn OCOP 3 sao.

Sinh ra trong gia đình thuần nông, từ nhỏ chị Hậu đã chứng kiến cảnh nông sản quê mình dù ngon, sạch nhưng lại chỉ bán được với giá thấp, thậm chí bị ép giá. Mong muốn thay đổi thực trạng ấy, chị ấp ủ ý định chế biến sâu để tạo ra những sản phẩm có giá trị cao hơn, mang lại thu nhập tốt hơn cho gia đình và người dân địa phương.

Trăn trở nhiều năm, chị Hậu nhận ra tiềm năng lớn của nông sản sạch và bắt tay nghiên cứu, thử nghiệm các cách chế biến phù hợp. Từ quy mô hộ gia đình, chị dần phát triển thành cơ sở sản xuất nhỏ. Sau khi được hướng dẫn theo mô hình hợp tác xã, tháng 6/2024, chị cùng 7 hộ dân thành lập Hợp tác xã Yến Anh, chuyên thu mua và chế biến nông sản thô thành thành phẩm, đồng thời liên kết tiêu thụ trên toàn quốc.

Hiện hợp tác xã cung cấp khoảng 30 tấn nông sản chế biến mỗi tháng, gồm các sản phẩm từ ngô, khoai, sắn, dừa… Trong đó, có ba sản phẩm được chứng nhận OCOP 3 sao: ngô chiên bơ, khoai lang kén và bánh sắn nướng cốt dừa. Nhiều nhà hàng, quán ăn đã lựa chọn sản phẩm khoai kén và ngô chiên giòn vì hương vị thơm ngon, tiện dụng. Các sản phẩm này hiện được phân phối rộng từ Bắc vào Nam, thậm chí đã có mặt trong một số siêu thị nông sản sạch.

Với sự quyết tâm và tinh thần đổi mới, chị Hậu không chỉ khởi nghiệp thành công mà còn tạo việc làm cho nhiều lao động nữ tại Cổ Đô, góp phần quan trọng vào quá trình phát triển kinh tế nông thôn.

Thiện Tâm