Tăng tốc thực hiện khuyến nghị gỡ 'thẻ vàng' IUU, hướng tới quản lý khai thác thủy sản bền vững

Tìm ra giải pháp căn cơ nhất để xử lý dứt điểm các yêu cầu của EC

Báo cáo tại cuộc họp, Thứ trưởng Bộ Nông nghiệp và Môi trường Phùng Đức Tiến cho biết, từ phiên họp thứ 16 (ngày 7/10), số lượng tàu cá hiện còn 80.884 tàu. Số lượng tàu cá được cấp phép tăng 1.623 tàu.

Đến nay đã có 27.990/28.225 tàu cá (99,16%) lắp đặt thiết bị giám sát hành trình (VMS).

Hiện nay các lực lượng chức năng đang tăng cường công tác thực thi pháp luật, kiên quyết ngăn chặn, xử lý triệt để các hành vi vi phạm khai thác IUU như mất kết nối VMS, vượt ranh giới khai thác trên biển, vi phạm vùng biển nước ngoài.

Lũy kế từ năm 2024 đến ngày 13/10/2025, các lực lượng chức năng đã xử lý 26 tàu, khởi tố 8 tàu, còn 57 tàu đang xác minh xử lý, 4 tàu chưa rõ thông tin; khởi tố 59 vụ, 96 bị can, đã xét xử 29 vụ, 67 bị cáo.

Trong thời gian tới, Bộ Nông nghiệp và Môi trường đề xuất Thủ tướng Chính phủ chỉ đạo Bộ Công an chỉ đạo rà soát kết quả xử phạt các hành vi vi phạm IUU, xử lý triệt để hành vi vi phạm mất kết nối VMS, vượt ranh giới khai thác trên biển, vi phạm vùng biển nước ngoài.

Bộ Quốc phòng tiếp tục thực hiện cao điểm tuần tra, kiểm soát tại các vùng biển giáp ranh, ngăn chặn không để phát sinh thêm tàu cá, ngư dân vi phạm vùng biển nước ngoài; rà soát, truy vết các tàu cá không đủ điều kiện thường neo đậu tại các cửa sông, cửa biển, bãi ngang, các đảo; kiên quyết không để tàu cá không đủ điều kiện xuất, nhập bến, xử lý triệt để nếu cố tình vi phạm.

Các địa phương tiếp tục rà soát, khẩn trương cấp giấy phép khai thác cho tàu cá đủ điều kiện, quản lý chặt chẽ tàu cá không đủ điều kiện; tập trung củng cố hồ sơ, xử phạt dứt điểm hành vi vi phạm VMS, vượt ranh giới khai thác trên biển, vi phạm vùng biển nước ngoài.

Kết luận phiên họp, trước hết Phó Thủ tướng yêu cầu Bộ Nông nghiệp và Môi trường khẩn trương rà soát, hoàn thiện để trình Thủ tướng Chính phủ ký ban hành Kế hoạch hành động cao điểm, cấp bách thực hiện khuyến nghị cảnh báo "Thẻ vàng" IUU và chuẩn bị làm việc với Đoàn Thanh tra lần thứ 5 của Uỷ ban Châu Âu (EC). Bản kế hoạch phải là công cụ điều hành thực chất, giúp xác định rõ những việc cần làm, có tiến độ, sản phẩm, người thực hiện và người chịu trách nhiệm, "tìm ra những giải pháp căn cơ nhất để xử lý dứt điểm các yêu cầu của EC".

Theo đó, các nhiệm vụ cần được phân tách rõ ràng, giao cho từng bộ, ngành để chủ động triển khai, hướng đến quản lý bền vững hoạt động khai thác và đánh bắt thủy hải sản, bảo vệ nguồn lợi thủy sản, với hai mục tiêu trọng tâm là phát triển bền vững và đáp ứng yêu cầu quốc tế.

Hoàn thiện cơ sở dữ liệu quốc gia về khai thác thủy hải sản

Về một số nhiệm vụ cụ thể, Phó Thủ tướng Trần Hồng Hà đặc biệt quan tâm đến việc hoàn thiện cơ sở dữ liệu quốc gia về khai thác thủy hải sản một cách đồng bộ, thống nhất, đa mục đích, và được sử dụng bởi nhiều đối tượng khác nhau.

Cụ thể, các cơ quan quản lý nhà nước dùng dữ liệu để cấp phép và giám sát hoạt động khai thác. Ban quản lý cảng dùng để kiểm soát tàu ra vào. Lực lượng chấp pháp trên biển sử dụng để phát hiện, xử lý vi phạm. Thuyền trưởng và chủ tàu dùng dữ liệu này để ghi nhật ký hành trình, chứng minh nguồn gốc khai thác hải sản.

Phó Thủ tướng lưu ý, nhật ký khai thác và lộ trình di chuyển của tàu là hai yếu tố then chốt trong việc cấp phép, hướng tới mục tiêu cấp phép tự động trên nền tảng cơ sở dữ liệu thống nhất.

Tập đoàn Công nghiệp – Viễn thông Quân đội (Viettel), Tập đoàn Bưu chính – Viễn thông Việt Nam (VNPT) phải cập nhật tình hình, khả năng tích hợp các cơ sở dữ liệu về tàu cá, cấp phép khai thác, dân cư, công nghệ xác định vị trí tàu cá trên biển…

Viettel chủ trì xây dựng mô hình phần mềm quản lý dữ liệu. Các bộ, ngành và địa phương cần chủ động phối hợp, cung cấp yêu cầu kỹ thuật cụ thể để Viettel hoàn thiện hệ thống.

Theo Phó Thủ tướng, hiện nhiều nguồn dữ liệu đã có sẵn, vấn đề là tích hợp và ứng dụng công nghệ hiện đại để khai thác hiệu quả hơn, ví dụ như phát hiện tàu tự cắt số hiệu, không có số đăng ký hoặc mất tín hiệu VMS nhằm kịp thời kiểm soát.

Yêu cầu sớm xây dựng quy chế về khai thác, quản lý và sử dụng dữ liệu, Phó Thủ tướng nhấn mạnh, dữ liệu là nền tảng kỹ thuật quan trọng, nhưng phải có quy định rõ ràng về quyền truy cập và phạm vi sử dụng: Ai được tiếp cận, được phép khai thác đến mức độ nào, từ thuyền trưởng, chủ tàu, ban quản lý cảng đến các cơ quan chức năng.

Bộ Nông nghiệp và Môi trường được giao chủ trì soạn thảo quy chế này, phối hợp cùng các bộ, ngành liên quan. Các bộ khác đóng vai trò hỗ trợ về mặt kỹ thuật, phần mềm và dữ liệu để bảo đảm tính thống nhất, đồng bộ của hệ thống.

Đồng thời, hệ thống dữ liệu phải được chuẩn hóa, có khả năng tra cứu từng tàu, từng thông tin cụ thể, và cần báo cáo tiến độ với Thủ tướng Chính phủ theo từng giai đoạn, triển khai từng bước một, chắc chắn, thực chất.

Vi phạm là phải truy bắt bằng được

Phó Thủ tướng giao Bộ Quốc phòng rà soát lực lượng và phối hợp chặt chẽ với Kiểm ngư để soạn thảo quy chế phối hợp thực hiện nhiệm vụ trên biển. Quy chế phải phân định rõ phạm vi kiểm soát, ai chịu trách nhiệm vùng gần bờ, vùng lộng và các vùng giáp ranh với vùng biển nước ngoài; làm lực lượng nòng cốt tiếp tục thực hiện tuần tra, truy vết và truy đuổi các "tàu ma", "tàu không số", "vi phạm là phải truy bắt bằng được".

Bộ Công an phối hợp với Bộ Nông nghiệp và Môi trường, Bộ Tư pháp tổng hợp ý kiến từ các địa phương về những vướng mắc, khó khăn trong xử lý hành chính các hành vi vi phạm IUU, chọn những nội dung cần thiết để kiểm tra và hướng dẫn xử lý; tích hợp dữ liệu dân cư vào dữ liệu quốc gia về khai thác thủy hải sản phục vụ công tác quản lý; chỉ đạo công an cấp xã, phường thống kê, cập nhật thông tin về các tàu cá đủ và không đủ điều kiện hoạt động, bảo đảm "tàu không đủ điều kiện thì không thể ra khơi", đúng như tinh thần chỉ đạo của Thủ tướng.

Mở rộng thẩm quyền xử phạt; bổ sung các hành vi, đối tượng vi phạm

Bộ Tư pháp sớm rà soát, xây dựng, hoàn thiện để trình Chính phủ dự thảo nghị định sửa đổi, bổ sung Nghị định số 38/2024/NĐ-CP quy định xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực thủy sản. Trong đó, bổ sung đối tượng, hành vi vi phạm, nâng mức xử phạt, mở rộng thẩm quyền xử phạt cho tất cả các cơ quan chấp pháp, bao gồm công an cấp xã, phường cũng có quyền xử phạt hành chính. Việc nộp phạt được thực hiện qua ngân hàng.

Bộ Nông nghiệp và Môi trường phối hợp với Bộ Tư pháp rà soát, thẩm định và bổ sung các hành vi, đối tượng vi phạm (bao gồm tổ chức, cá nhân thu mua, chế biến, xuất khẩu thủy sản mà không tuân thủ quy định, hoặc cố tình vi phạm); bổ sung thẩm quyền xử phạt cho các cơ quan nhà nước, lực lượng chấp pháp trên biển, khi bắt được vi phạm có thể xử phạt trực tiếp.

Phó Thủ tướng yêu cầu nâng mức xử phạt lên mức cao nhất, bổ sung biện pháp xử lý nghiêm khắc đối với tàu vi phạm chủ quyền, cố tình tái phạm, "phải tịch thu phương tiện, không thể nhân nhượng hay khoan dung với những người cố tình vi phạm". Đặc biệt, cần làm rõ trách nhiệm của chủ tàu và thuyền trưởng, vì "nắm được chủ tàu thì mới quản lý được toàn bộ hoạt động". Đối tượng bị xử phạt không chỉ là thuyền viên mà phải bao gồm cả chủ tàu và thuyền trưởng, đây là những người chịu trách nhiệm chính khi tàu vi phạm hoặc tắt VMS.

Bộ Khoa học và Công nghệ phải chủ trì phối hợp, chỉ đạo triển khai ứng dụng công nghệ vệ tinh, mạng, dữ liệu số để xây dựng và hoàn thiện hệ thống dữ liệu quốc gia về khai thác thủy sản.

Hướng đến quản lý cảng cá như mô hình sân bay

Ghi nhận nỗ lực của các địa phương, nhưng Phó Thủ tướng cho rằng vẫn thiếu công cụ và phương tiện quản lý hiệu quả. Vì vậy, Bộ Nông nghiệp và Môi trường cần sớm ban hành tiêu chí tạm thời về các cảng đủ điều kiện cho tàu cá đăng ký, ra vào, và công bố để cảng cá tư nhân cũng có thể tham gia nếu đáp ứng yêu cầu. Việc xác nhận các cảng đủ điều kiện có thể giao cho địa phương thực hiện.

Bộ Nông nghiệp và Môi trường cần xây dựng và cung cấp hệ thống dữ liệu, phần mềm cho các cảng đủ điều kiện, giúp cảng chủ động đăng ký, xác nhận ra vào cho tàu cá, hướng tới mô hình như tại các sân bay khi mọi hoạt động đều được đăng ký trước, xác nhận qua hệ thống điện tử.

Các địa phương thực hiện rà soát, đánh giá toàn bộ hệ thống cảng do nhà nước và tư nhân đầu tư, xác nhận các cảng đủ điều kiện và thông báo rộng rãi cho tàu thuyền. Đồng thời, phân bổ rõ tàu thuyền về từng cảng theo khu vực đăng ký, không để tình trạng tàu ra vào tự do, "chủ động quy định linh hoạt, nhất là với các cảng lớn có năng lực tiếp nhận tàu khai thác xa bờ, để tập trung quản lý".

Bên cạnh đó, các địa phương phối hợp với các cơ quan Trung ương báo cáo rõ vướng mắc, khó khăn, đặc biệt là trong xử phạt hành chính, tập trung vào những địa bàn còn tồn đọng nhiều vụ việc, gắn trách nhiệm đến tận cơ sở, kiểm tra, giám sát thường xuyên, bảo đảm tính kỷ luật và hiệu quả.

Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch chỉ đạo các cơ quan truyền thông như Thông tấn xã Việt Nam, Đài Truyền hình Việt Nam và các kênh thông tin đối ngoại xây dựng, triển khai các chương trình, chuyên mục chủ động truyền tải những kết quả, nỗ lực thực hiện quản lý và khai thác bền vững nguồn lợi thủy sản trên biển của Việt Nam, trong đó công tác chống vi phạm IUU là nhiệm vụ thường xuyên, lâu dài.

Từ đó, góp phần lan tỏa thông điệp, nâng cao nhận thức và trách nhiệm toàn xã hội trong công tác chống vi phạm IUU; khẳng định Việt Nam đang xây dựng, triển khai thực chất các giải pháp, chương trình chuyển đổi nghề nghiệp, sinh kế cho ngư dân; phát triển hệ thống cảng cá, logistics phục vụ khai thác và nuôi trồng thủy sản, theo mô hình hợp tác công – tư (PPP), không phụ thuộc hoàn toàn vào ngân sách nhà nước.

Minh Khôi