Công nghệ mở đường cho sản xuất lúa chất lượng cao, phát thải thấp ở ĐBSCL

Xanh hóa ngành lúa gạo vùng trọng điểm quốc gia

Với vai trò là vùng trọng điểm sản xuất lúa của cả nước, ĐBSCL hiện đóng góp hơn 50% sản lượng lúa và hơn 90% lượng gạo xuất khẩu. Tuy nhiên, trước tác động của biến đổi khí hậu, xâm nhập mặn, chi phí sản xuất tăng cao và yêu cầu giảm phát thải khí nhà kính, ngành lúa gạo buộc phải chuyển mình theo hướng xanh, bền vững.

Đề án “Phát triển bền vững 1 triệu ha chuyên canh lúa chất lượng cao và phát thải thấp gắn với tăng trưởng xanh vùng ĐBSCL đến năm 2030” đang chứng minh tính hiệu quả rõ rệt khi vừa nâng cao năng suất, chất lượng, vừa giảm phát thải đáng kể.

Bà Nguyễn Thị Giang, Phó Giám đốc Sở Nông nghiệp và Môi trường TP. Cần Thơ cho biết, Thành phố có diện tích tham gia Đề án đến năm 2030 là 170.000 ha, trong đó 104.500 ha sẽ được triển khai trong năm 2025, với 191 tổ hợp tác/hợp tác xã tham gia. Từ năm 2024 đến nay, Cần Thơ đã thực hiện 12 mô hình thí điểm, mỗi mô hình quy mô 50 ha, theo đúng tiêu chí Đề án.

Các mô hình áp dụng đồng bộ cơ giới hóa gieo sạ, kỹ thuật bón phân vùi, giảm 40–50% lượng giống gieo sạ (60 kg/ha), tiết kiệm trên 30% lượng phân đạm và giảm 2–3 lần phun thuốc bảo vệ thực vật. Nhờ đó, năng suất tăng thêm 0,3–0,7 tấn/ha so với phương thức truyền thống. 

Theo kết quả đo đạc của Viện Lúa gạo quốc tế, mô hình giảm phát thải 2–12 tấn CO₂/ha, nhờ giảm phân bón vô cơ, thuốc bảo vệ thực vật (BVTV) và đốt rơm rạ, đồng thời tăng hiệu quả sử dụng phụ phẩm từ thu gom rơm rạ. Hiệu quả kinh tế cũng được khẳng định khi lợi nhuận tăng ít nhất 20% so với canh tác thông thường.

Đặc biệt, việc tận dụng rơm rạ để phát triển mô hình kinh tế tuần hoàn – sản xuất nấm, phân hữu cơ... không chỉ giúp tăng thu nhập mà còn góp phần giảm ô nhiễm môi trường, tái tạo dinh dưỡng cho đất.

Cảm biến AI và IoT: công cụ thông minh của cánh đồng xanh

Đại diện Trung tâm Khuyến nông tỉnh An Giang chia sẻ: Công nghệ cảm biến tưới ướt – khô xen kẽ (AWD) tích hợp trí tuệ nhân tạo (AI) đã được áp dụng 3 vụ liên tiếp tại 4 hợp tác xã trên 3 vùng sinh thái của tỉnh. Thiết bị này giúp tiết kiệm chi phí, nhân lực và nâng cao độ chính xác trong công tác MRV (đo lường – báo cáo – thẩm định).

Tuy nhiên, công nghệ AWD vẫn có hạn chế khi dễ bị ảnh hưởng bởi nhiệt độ và hơi nước, làm giảm độ chính xác trong điều kiện môi trường khắc nghiệt. Vì vậy, Trung tâm kiến nghị cần có chính sách đầu tư hỗ trợ cơ giới hóa, mở rộng nghiên cứu và đánh giá hiệu quả của cảm biến tích hợp trí tuệ nhân tạo (AI) trên diện rộng. Đồng thời, cần tăng cường sự đồng hành của doanh nghiệp trong chuỗi giá trị, từ sản xuất, thu mua đến tiêu thụ, và có chính sách giá cao hơn cho lúa giảm phát thải so với sản xuất truyền thống.

Tại tọa đàm, các chuyên gia, nhà khoa học cũng giới thiệu nhiều công nghệ mới, như Internet vạn vật (IoT), tưới nước thông minh, cảm biến dinh dưỡng đất, cùng các mô hình truy xuất nguồn gốc và giảm phát thải khí nhà kính, hướng tới mở rộng các mô hình hiệu quả ra toàn vùng.

Đề án 1 triệu ha lúa: Bước ngoặt xanh của nông nghiệp Việt Nam

Theo Bộ Nông nghiệp và Môi trường, Đề án 1 triệu ha lúa chất lượng cao, phát thải thấp đã giúp giảm chi phí sản xuất 8,2–24,2%, nhờ giảm 30–50% lượng giống, tiết kiệm 30–70 kg phân bón/ha, giảm 1-4 lần phun thuốc BVTV và cắt giảm 30-40% lượng nước tưới. Nhờ đó, năng suất tăng đến 7%, lợi nhuận tăng đáng kể so với canh tác truyền thống, đồng thời giảm trung bình 2-12 tấn CO₂/ha.

Đề án không chỉ thay đổi tư duy sản xuất của nông dân, mà còn mở ra hướng đi mới cho nền nông nghiệp xanh, hiện đại. Người dân đã tiếp cận và áp dụng các quy trình tiên tiến như “1 phải, 5 giảm” (phải sử dụng giống lúa xác nhận; giảm giống, giảm nước, giảm phân bón, giảm thuốc bảo vệ thực vật, giảm thất thoát sau thu hoạch), “3 giảm, 3 tăng” (giảm lượng hạt giống gieo trồng, giảm lượng thuốc bảo vệ thực vật, giảm lượng phân bón; tăng năng suất lúa, tăng chất lượng gạo, tăng hiệu quả kinh tế). 

Qua đó, từng bước hình thành chuỗi giá trị lúa gạo chất lượng cao gắn với mục tiêu phát thải ròng bằng 0 vào năm 2050.

Sự kết hợp giữa công nghệ và nông nghiệp đang đưa ĐBSCL trở thành vùng sản xuất lúa thông minh – xanh – bền vững, khẳng định vai trò tiên phong của Việt Nam trong cam kết toàn cầu ứng phó biến đổi khí hậu.

Lê Sơn