Tận dụng các FTA để mở rộng thị trường xuất khẩu cho dệt may, da giày

Bà Phan Thị Thanh Xuân, Phó Chủ tịch kiêm Tổng Thư ký Hiệp hội Da giày và Túi xách Việt Nam cho biết, ngành da giày hiện đang phải đối mặt với nhiều thách thức lớn trong bối cảnh kinh tế toàn cầu bất ổn, rủi ro gia tăng từ các biện pháp thuế quan của Hoa Kỳ, cũng như sự phụ thuộc đáng kể vào nguồn nguyên liệu thô nhập khẩu.

Bên cạnh đó, chi phí lao động ngày càng tăng, đặc biệt, các hàng rào phi thuế quan, nhất là các tiêu chuẩn nghiêm ngặt liên quan đến sản xuất xanh, tuần hoàn, giảm phát thải CO₂ do Liên minh châu Âu áp dụng, đang đặt ra yêu cầu cấp thiết cho ngành trong việc điều chỉnh quy trình sản xuất theo hướng bền vững. Ngoài ra, chuỗi cung ứng và hoạt động logistics vẫn còn tiềm ẩn nhiều rủi ro, ảnh hưởng đến khả năng đáp ứng đơn hàng và tiến độ giao thương.

Trước những thách thức đặt ra, bà Phan Thị Thanh Xuân đề xuất nhiều giải pháp nhằm thúc đẩy hoạt động xúc tiến thương mại một cách hiệu quả. Trọng tâm là tăng cường hỗ trợ doanh nghiệp nghiên cứu thị trường, xây dựng cơ sở dữ liệu xuất khẩu để kết nối tốt hơn với khách hàng quốc tế. Đồng thời, cần nâng cao chất lượng nguồn nhân lực, đặc biệt trong lĩnh vực marketing và thiết kế sản phẩm, thông qua hợp tác với các chuyên gia quốc tế.

Hoạt động xúc tiến thương mại quốc tế cũng cần được đẩy mạnh tại Việt Nam qua các hội chợ, triển lãm, hội nghị và đoàn giao thương. Bên cạnh đó, xu hướng chuyển đổi số cần được tận dụng tối đa bằng cách ứng dụng công nghệ như hội chợ trực tuyến, nền tảng thương mại điện tử, AI, Big Data và blockchain để tăng tính chính xác và hiệu quả trong tiếp cận thị trường.

Ngoài ra, bà Xuân nhấn mạnh việc thu hút đầu tư, đặc biệt từ nước ngoài, vào sản xuất và phân phối nguyên phụ liệu, nhằm hình thành các trung tâm cung ứng nội địa và phát triển chuỗi cung ứng bền vững cho ngành da giày.

Còn ông Trương Văn Cẩm, Phó Chủ tịch Hiệp hội Dệt may Việt Nam (Vitas), cho biết Hoa Kỳ hiện là thị trường xuất khẩu dệt may lớn nhất của Việt Nam, chiếm hơn 1/3 tổng kim ngạch năm 2024. Trong khi đó, thị trường châu Âu đang ngày càng siết chặt các tiêu chuẩn liên quan đến phát triển bền vững, buộc doanh nghiệp phải đối mặt với áp lực cạnh tranh khốc liệt từ các đối thủ mạnh như Trung Quốc, Ấn Độ, Bangladesh hay Indonesia. Đáng lo ngại hơn, dòng vốn đầu tư vào các khâu then chốt nhưng còn thiếu hụt như dệt vải và nhuộm, vốn đóng vai trò quyết định trong việc đáp ứng quy tắc xuất xứ của các FTA, cũng có xu hướng sụt giảm.

Trước bối cảnh khó khăn, nhiều doanh nghiệp đã chủ động lên kế hoạch đầu tư, liên doanh trong lĩnh vực dệt vải để từng bước tự chủ nguồn nguyên liệu, đảm bảo minh bạch chuỗi cung ứng – điều kiện bắt buộc để thâm nhập sâu vào thị trường Hoa Kỳ và các thị trường cao cấp khác. Cùng với đó là các nỗ lực tái cấu trúc, cải tiến công nghệ, đẩy mạnh ứng dụng thương mại điện tử nhằm tối ưu hóa chi phí sản xuất và vận hành. Ngoài ra, doanh nghiệp cũng đang tích cực tìm kiếm thêm thị trường mới nhằm giảm phụ thuộc vào thị trường chủ lực.

Tận dụng các FTA, vượt rào cản

Dưới góc độ quản lý nhà nước, ông Ngô Chung Khanh, Phó Vụ trưởng Vụ Chính sách thương mại đa biên, nhấn mạnh, có 5 vấn đề lớn cần đặc biệt lưu ý khi nói đến ngành dệt may và da giày trong bối cảnh hội nhập và tận dụng các FTA.

Thứ nhất là vấn đề nguyên liệu. Hiện nay, tiêu chí xuất xứ không còn đơn giản như trước. Do đó, doanh nghiệp cần có chiến lược cân đối giữa lợi ích ngắn hạn và dài hạn. Việc đầu tư vài chục triệu USD hoặc hợp tác với nhà đầu tư nước ngoài để thu hút các nhà máy, các chuỗi cung ứng nguyên phụ liệu về Việt Nam là lựa chọn cần cân nhắc. Bởi nếu không chủ động nguồn cung, chúng ta sẽ gặp nhiều khó khăn trong việc đáp ứng quy tắc xuất xứ khi tiếp cận các thị trường truyền thống – những thị trường trước đây khá dễ dãi về nguyên liệu.

Thứ hai là đơn hàng. Đơn hàng trong ngành da giày và dệt may biến động theo thời gian, nhưng phân tích cho thấy Việt Nam vẫn đang phụ thuộc quá lớn vào một thị trường duy nhất. Sự chênh lệch tỉ trọng giữa thị trường này và thị trường đứng thứ hai là quá lớn, làm giảm khả năng tận dụng tối đa các FTA. Nguyên nhân không phải vì doanh nghiệp không đủ năng lực, mà là do đã quá quen với điều kiện thuận lợi sẵn có. Tuy nhiên, trong bối cảnh khó khăn, doanh nghiệp hoàn toàn có thể bật ra khỏi vùng an toàn để tìm thấy những cơ hội chưa từng nghĩ tới.

Thứ ba là vấn đề tận dụng FTA còn chậm. Các lợi thế cạnh tranh về thuế của Việt Nam so với các đối thủ như Thái Lan, Malaysia, Indonesia… tại EU, Anh, Canada, Mexico đang thu hẹp. Nguyên nhân là các thị trường này cũng đang nỗ lực đa dạng hóa quan hệ thương mại. Trước đây, việc đàm phán FTA với Malaysia, Thái Lan hay Indonesia rất khó khăn, nhưng hiện nay chỉ mất khoảng một năm để hoàn tất. Điều đó đồng nghĩa với việc nếu chúng ta không tận dụng sớm các ưu đãi thì lợi thế sẽ dần mất đi.

Thứ tư là chính sách hỗ trợ về tín dụng, vốn. Đây là vấn đề thiết yếu nhưng chưa được đồng bộ và hiệu quả ở tất cả các địa phương.

Thứ năm là xây dựng thương hiệu. Chiến lược của ngành dệt may, da giày đặt mục tiêu đến năm 2030, tầm nhìn 2035 sẽ có những thương hiệu tầm cỡ khu vực. Muốn vậy, phải đầu tư bài bản về nhận diện, chất lượng, chuỗi giá trị và quảng bá quốc tế.

Từ 5 vấn đề nêu trên, ông Ngô Chung Khanh cho biết Bộ Công Thương đang tập trung vào 3 trụ cột để tháo gỡ.

Trụ cột đầu tiên, đó là Chính phủ đã thành lập Tổ thông tin về FTA - một cơ chế "một cửa" cung cấp toàn diện thông tin về các hiệp định thương mại tự do, bao gồm cam kết, hướng dẫn, phân tích thị trường, số liệu... Tuy nhiên, để vận hành hiệu quả, cổng thông tin này cần sự hợp tác chặt chẽ từ các hiệp hội ngành hàng, địa phương và các bộ, ngành liên quan.

Tiếp theo là cơ chế hỗ trợ, Bộ Công Thương đã trình và Chính phủ đã đồng ý đưa vào thực hiện chỉ số đánh giá hiệu quả thực thi FTA ở các địa phương. Việc xếp hạng các tỉnh, thành không chỉ nhằm thúc đẩy sự vào cuộc quyết liệt của chính quyền địa phương, mà còn tạo động lực để các chính sách Trung ương được triển khai sát thực tế hơn. Thực tế cho thấy, cùng một chính sách nhưng địa phương nào năng động thì hiệu quả hỗ trợ doanh nghiệp sẽ rõ rệt và kịp thời hơn.

Một giải pháp căn cơ và dài hạn, đó là xây dựng hệ sinh thái gồm hai cấu phần: Một là tổ công tác liên ngành với sự tham gia của đại diện các bộ, ngành và chính quyền địa phương. Hai là cấu phần doanh nghiệp, hoạt động theo mô hình thị trường, đóng vai trò kết nối toàn chuỗi: từ người nông dân, thu mua, chế biến, sản xuất, đến doanh nghiệp tín dụng, logistics, địa phương và các bộ ngành.

Đặc biệt, hệ sinh thái này còn kết nối với các thương vụ Việt Nam ở nước ngoài nhằm liên kết trực tiếp với các nhà nhập khẩu và phân phối. Khi trao đổi với các đối tác quốc tế, họ bày tỏ sự hoan nghênh với mô hình này. Bởi lẽ, một hệ thống liên kết chặt chẽ giữa bên trong và bên ngoài sẽ tạo ra chuỗi giá trị tổng thể, hỗ trợ lẫn nhau, bổ sung điểm mạnh, khắc phục điểm yếu, từ đó khai thác hiệu quả các FTA.

Anh Thơ